Η Πρόληψη οφείλει να ξεκινά πολύ νωρίτερα από ότι νομίζουμε

Η ουσιαστική Πρόληψη ξεκινά με την γνώση της Γενετικής προδιάθεσης

Το Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής & Μακροβιότητας του Ομίλου Βιοιατρική παρέχει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τη δυνατότητα διενέργειας του τεστ Εκτίμησης Πολυγονιδιακού  Κινδύνου, PRS (Polygenic Risk Score) για τις εξής ασθένειες:

Η Πρόληψη οφείλει να ξεκινά πολύ νωρίτερα από ότι νομίζουμε

Η ουσιαστική Πρόληψη ξεκινά με την γνώση της Γενετικής προδιάθεσης

Το Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής & Μακροβιότητας του Ομίλου Βιοιατρική παρέχει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τη δυνατότητα διενέργειας του τεστ Εκτίμησης Πολυγονιδιακού  Κινδύνου, PRS (Polygenic Risk Score) για τις εξής ασθένειες:

Η διενέργεια των προληπτικών γενετικών τεστ PRS στηρίζεται στη γονοτυπική ανάλυση με τη χρήση τεχνολογίας αιχμής Gene Titan, την ίδια τεχνολογία με αυτή που έχει χρησιμοποιήθεί για τη δημιουργία μιας εκ των μεγαλύτερων βάσεων γενετικών δεδομένων, της Βρετανικής βάσης UK Biobank.

Στο πλαίσιο της Γονιδιωματικής Ιατρικής, η Εκτίμηση Πολυγονιδιακού  Κινδύνου-PRS (Polygenic Risk Score), αποτελεί την επιτομή της γενετικής έρευνας και της βιοτεχνολογικής εξέλιξης.  Τα τεστ PRS,  επιτρέπoυν την εκτεταμένη διερεύνηση του ανθρώπινου DNA, εστιάζοντας στη συμβολή των γενετικών πολυμορφισμών στην προδιάθεση και ανάπτυξη των χρόνιων ασθενειών στον ανθρώπινο οργανισμό. 

PRS (POLYGENIC RISK SCORE)

Τι είναι τα προληπτικά γενετικά τεστ PRS (Polygenic Risk Score);

Τα PRS, τεστ, είναι μοριακά τεστ στο αίμα που χρησιμοποιούν τεχνολογία αιχμής (τη λεγόμενη γονοτυπική ανάλυση) για να ελέγξουν την ύπαρξη εκατοντάδων έως και εκατομμυρίων γονιδιακών παραλλαγών στο DNA μας οι οποίες αθροιστικά αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο να αναπτύξουμε, όχι μία σπάνια κληρονομική ασθένεια, αλλά τις πιο διαδεδομένες χρόνιες ασθένειες όπως η στεφανιαία νόσος, ο διαβήτης τύπου 2, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, η νόσος Alzheimer’s, ο καρκίνος του μαστού, του προστάτη ή του εντέρου, και άλλες.

Στα τεστ PRS υπολογίζεται, μέσω Βιοπληροφορικής ανάλυσης και ειδικών αλγορίθμων, ένας πολυγονιδιακός δείκτης κινδύνου (υπό τη μορφή σκορ) για την κάθε ασθένεια υπό διερεύνηση. Το σκορ κινδύνου αυτό συγκρίνεται με το μέσο γενετικό κίνδυνο, κι έτσι ο εξεταζόμενος μαθαίνει πόσο μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχει για να αναπτύξει τη συγκεκριμένη ασθένεια σε σχέση με το μέσο όρο του γενικού πληθυσμού.

Το PRS μπορεί να θεωρηθεί σαν τον επιπρόσθετο παράγοντα κινδύνου που δεν μπορούσαμε να αξιολογήσουμε πριν, το DNA μας, και που μπορεί να βοηθήσει τους γιατρούς, παρέχοντάς τους πληροφορίες γενετικής υγείας, στην εξατομίκευση του προληπτικού πλάνου των εξεταζόμενων, λαμβάνοντας υπόψιν τη μοναδική βιολογία του καθενός.

Ποια η χρησιμότητα των PRS για τον εξεταζόμενο;

Κάθε PRS σκορ μπορεί να τοποθετηθεί σε μία καμπύλη κανονικής κατανομής. Όπως είναι αναμενόμενο βάσει στατιστικής, οι περισσότεροι άνθρωποι θα βρουν τη βαθμολογία τους περίπου στη μέση της καμπύλης, αναδεικνύοντας τον μέσο κίνδυνο εμφάνισης μιας ασθένειας. Άλλοι μπορεί να βρεθούν στα άκρα της κατανομής, γεγονός που τους θέτει είτε σε χαμηλό είτε σε υψηλό κίνδυνο. 

Τα άτομα με βαθμολογίες στο άκρο υψηλού κινδύνου του φάσματος μπορούν να επωφεληθούν ιδιαίτερα από συμβουλευτική με το γιατρό τους, σχετικά με αυτόν τον κίνδυνο, για περαιτέρω στοχευμένη αξιολόγηση της υγείας τους ή προσαρμογή του τρόπου ζωής τους, ούτως ώστε να περιορίσουν ή και να εξαλείψουν τον κίνδυνο εμφάνισης της εκάστοτε ασθένειας .

image1v2

 

Πηγή: NIHNHGRIhttps://www.genome.gov/Health/GenomicsandMedicine/Polygenicriskscores

Η χρησιμότητα λοιπόν έγκειται στην έγκαιρη διαπίστωση και άρα έγκαιρη αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου της υγείας, οι οποίοι μπορούν να αντισταθμιστούν με τις σωστές παρεμβάσεις, με σκοπό την μείωση ή ακόμη και την εξάλειψη του αυξημένου κινδύνου.

Ιδίως σε οικογένειες με υψηλή προδιάθεση σε μία συγκεκριμένη ασθένεια π.χ σε καρκίνο του μαστού, διαβήτη ή στεφανιαία νόσο, ένα τέτοιο τεστ είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να εφαρμοστεί σε νεαρότερη ηλικία, ούτως ώστε ο ενδιαφερόμενος να απευθυνθεί από νωρίς στους κατάλληλους ειδικούς για στρατηγικές απάλειψης του κινδύνου.

Ποιες ασθένειες διερευνώνται με το PRS;

Το Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής & Μακροβιότητας του Ομίλου Βιοιατρική, διαθέτοντας την τεχνολογία Gene Titan, την ίδια τεχνολογία αιχμής που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία μιας εκ των μεγαλύτερων βάσεων γενετικών δεδομένων, της Βρετανικής βάσης UK Biobank, παρέχει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τη δυνατότητα διενέργειας του Πολυγονιδιακού Δείκτη Κινδύνου, PRS (Polygenic Risk Score) για 7 χρόνιες ασθένειες:

image3
Πως γίνεται η εξέταση PRS;

Η εξέταση για το τεστ PRS, Εκτίμησης Πολυγονιδιακού Κινδύνου, γίνεται με απλή αιμοληψία και δεν απαιτεί προετοιμασία. 

Χρησιμοποιώντας τεχνολογία αιχμής των εργαστηρίων της Βιοιατρικής μπορούν να εντοπιστούν εκατοντάδες χιλιάδες εώς και εκατομμύρια πολυμορφισμοί στο ίδιο δείγμα.  Στη συνέχεια, μέσω βιοπληροφορικής ανάλυσης πάνω στα γενετικά δεδομένα, υπολογίζεται ο δείκτης πολυγονιδιακού κινδύνου PRS και ο εξεταζόμενος λαμβάνει μία λεπτομερή αναφορά με τα αποτελέσματα του γενετικού του ρίσκου για την εκάστοτε ασθένεια υπό διερεύνηση, σε διάστημα 3-4 εβδομάδων. Η παραπάνω διαδικασία μπορεί να φαντάζει σύντομη η απλή αλλά είναι στην ουσία μια χρονοβόρα διαδικασία που περιλαμβάνει σύνθετα μαθηματικά και ιδιόκτητους αλγόριθμους.

image5
Ποιους αφορά η εξέταση PRS;

Το τεστ PRS, Εκτίμησης Πολυγονιδιακού Κινδύνου, αφορά όλο τον πληθυσμό που ενδιαφέρεται για ουσιαστική πρόληψη. Συστήνεται για άτομα άνω των 18 ετών, καθώς το τεστ γίνεται μία φορά και οι γενετικές προ-διαθέσεις προϋπάρχουν και δεν αλλάζουν με την ηλικία.

Συστήνεται ιδιαίτερα:

  1. Για φαινομενικά υγιείς άνω των 35 ετών με περισσότερους από έναν παράγοντες κινδύνου για την εκάστοτε ασθένεια.
  2. Για φαινομενικά υγιείς νεαρής ηλικίας με επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό.
  3. Καθώς επίσης και για Συγγενείς ασθενών, ιδίως πρώτου βαθμού, παιδιά, έφηβους και ενήλικες, για προληπτικό έλεγχο στην ίδια ασθένεια.
Τι να περιμένω αφού κάνω το τεστ PRS;

Ένα υψηλό σκορ κινδύνου ενημερώνει τον εξεταζόμενο για την αυξημένη προδιάθεση στη συγκεκριμένη ασθένεια πολύ πριν εμφανιστούν συμπτώματα ή ακόμα και παράγοντες κινδύνου της ασθένειας. Κατόπιν,  ο εξεταζόμενος με αυτά τα αποτελέσματα θα πρέπει να επισκεφθεί το γιατρό του για περαιτέρω στοχευμένο προληπτικό έλεγχο ή προσαρμογή τρόπου ζωής ούτως ώστε να μετριάσει τον κίνδυνο.

Στην περίπτωση του PRS για Καρκίνο του Μαστού, δίνονται ακριβείς συστάσεις ως προς την ηλικία έναρξης προληπτικού ελέγχου, ανάλογα με το μέγεθος του κινδύνου.

Πόσο ανησυχητικό είναι ένα υψηλό σκορ PRS ;

Σε περίπτωση υψηλού γενετικού κινδύνου δεν συντρέχει λόγος άμεσης ανησυχίας, καθώς δεν πρόκειται για διάγνωση ασθένειας αλλά για κίνδυνο (ή υψηλή πιθανότητα, αν θέλετε) μελλοντικής νόσησης. 

Ο εξεταζόμενος που γνωρίζει ότι έχει ένα υψηλό PRS καλό θα είναι να απευθυνθεί στον παθολόγο ή οικογενειακό γιατρό ή άλλον ειδικό γιατρό, για περαιτέρω ιατρική διερεύνηση και ανάπτυξη στρατηγικών εξάλειψης του κινδύνου, όπως ήδη αναφέραμε.

Γιατί με ενδιαφέρει να γνωρίζω την προδιάθεσή μου σε ασθένειες για τις οποίες δεν υπάρχει προς το παρόν θεραπευτική λύση, όπως π.χ. το Alzheimer’s

Για μερικές ασθένειες μπορούμε να έχουμε καλή εκτίμηση της επικινδυνότητας αλλά όχι απαραίτητα και μεθόδους προφύλαξης ή θεραπείας. Επομένως τίθεται το ερώτημα αν είναι χρήσιμο να γνωρίζoυμε την επικινδυνότητα αφού «δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα». Το ότι δεν υπάρχει θεραπεία δε σημαίνει ότι «δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα».

Πρώτον, για κάποιους ανθρώπους είναι σημαντικό να ξέρουν την πιθανότητα να νοσήσουν από κάποια ασθένεια μόνο και μόνο για να οργανώσουν καλύτερα τη ζωή τους και να πάρουν αποφάσεις για τους ιδίους και την οικογένεια τους.

Δεύτερον, η γνώση της επικινδυνότητας φέρνει μεγαλύτερη ενσυναίσθηση για την ασθένεια και επομένως κοινωνική κινητοποίηση για τη χρηματοδότηση αλλά και συμμετοχή εθελοντών στην έρευνα για τη θεραπεία της ασθένειας. Τέλος, η γνώση για την επικινδυνότητα μιας ασθένειας μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετική διαχείριση και προτεραιοποίηση παρεμβάσεων άλλων ασθενειών και της επικινδυνότητας τους, καθώς έτσι γίνεται αποφυγή συννοσυρότητας.

Τελικά, η απόφαση για τη γνώση της επικινδυνότητας έστω και για μια ασθένεια για την οποία δεν υπάρχει πρόληψη ή θεραπεία πρέπει να είναι τα χέρια του ιδίου του ατόμου και όχι να είναι μια απόφαση που παίρνουν άλλοι για τον/ην ίδιο/α και επομένως η επιστήμη οφείλει να προσφέρει αυτά τα εργαλεία στον κάθε πολίτη.

Τι είναι η Γονιδιωματική Ιατρική;

Μπορεί να αποτελούμαστε όλοι από τα ίδια γονίδια, παρόλα αυτά διαφέρουμε ουσιαστικά ο ένας από τον άλλον, όχι μόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά και στην αποδοτικότητα των βιολογικών μας λειτουργιών καθώς και στις προδιαθέσεις μας για νόσο. Mε άλλα λόγια, και όπως προαναφέρθηκε,  ο κάθε ένας από εμάς έχει μία Αχίλλειο πτέρνα. 

Η εξακρίβωση των γενετικών ιδιαιτεροτήτων του κάθε ανθρώπου που ενδέχεται να το καθιστούν πιο ευάλωτο, αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνό του για διάφορες ασθένειες, ονομάζεται Γονιδιωματική Ιατρική και αποτελεί θεμελιώδες και αναπόσπαστο κομμάτι της Υγείας Ακριβείας.

Τι είναι οι Γενετικοί Πολυμορφισμοί;

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε σχεδόν πανομοιότυπες αλληλουχίες DNA στον εκτιμώμενο κώδικα των 6 δισεκατομμυρίων βάσεων που περιέχονται στο γονιδίωμά μας. Μικρές διαφορές όμως στον κώδικα παρατηρούνται μεταξύ των ατόμων, καθιστώντας τον καθένα από εμάς μοναδικό. Αυτές οι διαφορές ονομάζονται γονιδιακές παραλλαγές ή πολυμορφισμοί (όταν παρατηρούνται με μεγαλύτερη συχνότητα στον πληθυσμό) και εμφανίζονται σε συγκεκριμένες θέσεις καθ΄ όλη την έκταση του DNA.

Ο καθένας μας διαφέρει από τον διπλανό του κατά περίπου 10,000,000 γονιδιωματικές παραλλαγές. Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία, η ύπαρξη συγκεκριμένων παραλλαγών στο DNA μας, μπορεί να αυξάνει η να μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο νόσησης, καθιστώντας μας πιο ευάλωτους ή πιο ανθεκτικούς σε χρόνιες ασθένειες.

Στα πλαίσια της Γονιδιωματικής Ιατρικής, είναι τώρα δυνατή η αξιολόγηση του DNA με τη μέτρηση του Πολυγονιδιακού δείκτη κινδύνου PRS ή αλλιώς Polygenic Risk score. Ο Πολυγονιδιακός Δείκτης Κινδύνου-PRS (Polygenic Risk Score), αποτελεί την επιτομή της γενετικής έρευνας και περνά πλέον από το στάδιο της έρευνας στην κλινική πρακτική.  Τα τεστ PRS,  επιτρέπoυν την εκτεταμένη διερεύνηση του ανθρώπινου DNA, εστιάζοντας στη συμβολή των γονιδιωματικών παραλλαγών στην προδιάθεση και ανάπτυξη των χρόνιων ασθενειών στον ανθρώπινο οργανισμό.

Τι είναι Mονογονιδιακές VS Σύνθετες (Πολυγονιδιακές) Ασθένειες

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι αξιολογεί το PRS θα πρέπει πρώτα να εξηγήσουμε τη διαφορά μεταξύ μονογονιδιακών (ή αλλιώς κληρονομικών γενετικών ασθενειών) και σύνθετων (ή αλλιώς χρόνιων – πολυγονιδιακών ασθενειών).

Oι περισσότερες κληρονομικές ασθένειες οφείλονται σε μεταλλάξεις σε ένα μόνο γονίδιο, και σε μία συγκεκριμένη θέση πάνω σε αυτό το γονίδιο. Για παράδειγμα, η κυστική ίνωση, μία από τις πιο συχνές γενετικές νόσους της λευκής φυλής, δυνητικά θανατηφόρα, προκαλείται από μετάλλαξη στο γονίδιο CFTR που βρίσκεται στο χρωμόσωμα 7. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μιλάμε για άμεσο γενετικό σύνδεσμο, δηλ, είναι η συγκεκριμένη μετάλλαξη που προκαλεί την ασθένεια. Το γενετικό τεστ επιλογής στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ένα διαγνωστικό τεστ και αφορά τεχνολογία η οποία χρησιμοποιείται ήδη πάνω από μια δεκαετία.

Οι σύνθετες ασθένειες από την άλλη (όπως π.χ. η στεφανιαία νόσος, ο διαβήτης, διάφορες μορφές καρκίνου κτλ.) ονομάζονται σύνθετες γιατί συχνά εμφανίζονται ως αποτέλεσμα πολλών γονιδιακών παραλλαγών, σε συνδυασμό και με περιβαλλοντικές επιδράσεις (όπως διατροφή, ύπνος, άγχος και κάπνισμα). Ονομάζονται επίσης «Πολυγονιδιακές» ασθένειες λόγω των πολλών γονιδιακών παραλλαγών που σχετίζονται με την ασθένεια. Η στεφανιαία νόσος για παράδειγμα είναι μια Πολυγονιδιακή ασθένεια. Οι ερευνητές έχουν βρει πολυάριθμες, συγκεκριμένα, εκατοντάδες χιλιάδες γονιδιακές παραλλαγές που εμφανίζονται συχνότερα σε άτομα με στεφανιαία νόσο, σε σχέση με υγιή άτομα. Οι περισσότερες από αυτές τις παραλλαγές είναι διασκορπισμένες σε ολόκληρο το γονιδίωμα (DNA) και δεν συσσωρεύονται σε ένα συγκεκριμένο χρωμόσωμα. 

Σε αυτή την περίπτωση δε μιλάμε για άμεσο γενετικό σύνδεσμο, καθώς δε πρόκειται περί μιας μετάλλαξης σε ένα σημείο του DNA μας που οδηγεί στην ασθένεια, αλλά για ισχυρή γενετική συσχέτιση ενός συγκεκριμένου σετ DNA πολυμορφισμών (που μπορεί να είναι χιλιάδες) με την ασθένεια.  Το γενετικό τεστ επιλογής αυτή τη φορά δεν είναι ένα διαγνωστικό τεστ αλλά ένα προγνωστικό ή  προληπτικό, αν θέλετε, γενετικό τεστ που αποτιμά το γενετικό κίνδυνο του καθενός για μελλοντική νόσηση από τις κυριότερες χρόνιες ασθένειες. Είναι πλέον διαθέσιμο για το ευρύ κοινό και ονομάζεται Polygenic Risk Score ή PRS.

image6v2

Πηγή: NIHNHGRIhttps://www.genome.gov/Health/Genomics-and-Medicine/Polygenic-risk-scores

image10v2

Πηγή: NIHNHGRIhttps://www.genome.gov/Health/Genomics-and-Medicine/Polygenic-risk-scores

PRS, ένα σημαντικό βήμα προς την Υγεία Ακρίβειας

Η εκτίμηση του πολυγονιδιακού μας κινδύνου για σύνθετες ασθένειες, υπό τη μορφή PRS, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την Υγεία Ακριβείας.

Eώς τώρα, η δυνατότητα της προληπτικής ιατρικής για πρόγνωση, πρόληψη ή και εξακρίβωση ασθενειών προσεγγίζει, όπως βλέπουμε, αρκετά σταθερά το στόχο (που είναι η εκάστοτε ασθένεια) παρόλα αυτά δεν τον έχει πετύχει ακόμη. Εισάγοντας πλέον την αξιολόγηση του ενός εκ των 2 κύριων παραγόντων που επηρεάζουν την υγεία μας, του DNA μας, υπό τη μορφή PRS, μας φέρνει ακριβώς στο στόχο της Υγείας ακριβείας και πολλά βήματα μπροστά προς την επίτευξη ουσιαστικής υγείας.

image9
Ποια η κλινική χρησιμότητα των PRS για τον γιατρό που το εφαρμόζει?

Τα PRS για μορφές καρκίνων, σε συνδυασμό και με άλλες μοριακές εξετάσεις, δίνουν μια ολοκληρωμένη μοριακή εικόνα του εξεταζόμενου, συμπεριλαμβάνοντας χιλιάδες καινούργιους γενετικούς πολυμορφισμούς οι οποίοι δεν διερευνώνται με τις κλασσικές μοριακές μεθόδους, αλλάζοντας δυνητικά την κλινική εικόνα του εξεταζόμενου και παρέχοντας τη δυνατότητα στο γιατρό να καθορίσει ένα πλάνο προληπτικής διαχείρισης υψηλής ακρίβειας.

Όσον αφορά άλλες χρόνιες ασθένειες, όπως πχ τη στεφανιαία νόσο, το PRS μπορεί να συνδυαστεί με άλλους παραδοσιακούς παράγοντες κινδύνου όπως πχ την LDL χοληστερόλη, για μία πρόβλεψη και πρόληψη ακριβείας. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα,  μία τιμή LDL-C μεταξύ 115-130 mg/dL, που θεωρείται “σχεδόν φυσιολογική” για το μέσο πληθυσμό, που φέρει ένα μέσο PRS score, παρουσία ενός υψηλού PRS (δηλ. μιας υψηλής γενετικής προδιάθεσης) η ίδια τιμή LDL θεωρείται πλέον παράγοντας κινδύνου για Στεφανιαία νόσο. Η προσέγγιση αυτή ακριβείας, όπως είναι κατανοητό, τροποποιεί σημαντικά το προληπτικό πλάνο του γιατρού για το συγκεκριμένο άτομο.

image4

PRS (POLYGENIC RISK SCORE)

Τι είναι τα προληπτικά γενετικά τεστ PRS (Polygenic Risk Score);

Τα PRS, τεστ, είναι μοριακά τεστ στο αίμα που χρησιμοποιούν τεχνολογία αιχμής (τη λεγόμενη γονοτυπική ανάλυση) για να ελέγξουν την ύπαρξη εκατοντάδων έως και εκατομμυρίων γονιδιακών παραλλαγών στο DNA μας οι οποίες αθροιστικά αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο να αναπτύξουμε, όχι μία σπάνια κληρονομική ασθένεια, αλλά τις πιο διαδεδομένες χρόνιες ασθένειες όπως η στεφανιαία νόσος, ο διαβήτης τύπου 2, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, η νόσος Alzheimer’s, ο καρκίνος του μαστού, του προστάτη ή του εντέρου, και άλλες.

Στα τεστ PRS υπολογίζεται, μέσω Βιοπληροφορικής ανάλυσης και ειδικών αλγορίθμων, ένας πολυγονιδιακός δείκτης κινδύνου (υπό τη μορφή σκορ) για την κάθε ασθένεια υπό διερεύνηση. Το σκορ κινδύνου αυτό συγκρίνεται με το μέσο γενετικό κίνδυνο, κι έτσι ο εξεταζόμενος μαθαίνει πόσο μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχει για να αναπτύξει τη συγκεκριμένη ασθένεια σε σχέση με το μέσο όρο του γενικού πληθυσμού.

Το PRS μπορεί να θεωρηθεί σαν τον επιπρόσθετο παράγοντα κινδύνου που δεν μπορούσαμε να αξιολογήσουμε πριν, το DNA μας, και που μπορεί να βοηθήσει τους γιατρούς, παρέχοντάς τους πληροφορίες γενετικής υγείας, στην εξατομίκευση του προληπτικού πλάνου των εξεταζόμενων, λαμβάνοντας υπόψιν τη μοναδική βιολογία του καθενός.

Ποια η χρησιμότητα των PRS για τον εξεταζόμενο;

Κάθε PRS σκορ μπορεί να τοποθετηθεί σε μία καμπύλη κανονικής κατανομής. Όπως είναι αναμενόμενο βάσει στατιστικής, οι περισσότεροι άνθρωποι θα βρουν τη βαθμολογία τους περίπου στη μέση της καμπύλης, αναδεικνύοντας τον μέσο κίνδυνο εμφάνισης μιας ασθένειας. Άλλοι μπορεί να βρεθούν στα άκρα της κατανομής, γεγονός που τους θέτει είτε σε χαμηλό είτε σε υψηλό κίνδυνο. 

Τα άτομα με βαθμολογίες στο άκρο υψηλού κινδύνου του φάσματος μπορούν να επωφεληθούν ιδιαίτερα από συμβουλευτική με το γιατρό τους, σχετικά με αυτόν τον κίνδυνο, για περαιτέρω στοχευμένη αξιολόγηση της υγείας τους ή προσαρμογή του τρόπου ζωής τους, ούτως ώστε να περιορίσουν ή και να εξαλείψουν τον κίνδυνο εμφάνισης της εκάστοτε ασθένειας .

image1v2

Πηγή: NIHNHGRIhttps://www.genome.gov/Health/GenomicsandMedicine/Polygenicriskscores

Η χρησιμότητα λοιπόν έγκειται στην έγκαιρη διαπίστωση και άρα έγκαιρη αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου της υγείας, οι οποίοι μπορούν να αντισταθμιστούν με τις σωστές παρεμβάσεις, με σκοπό την μείωση ή ακόμη και την εξάλειψη του αυξημένου κινδύνου.

Ιδίως σε οικογένειες με υψηλή προδιάθεση σε μία συγκεκριμένη ασθένεια π.χ σε καρκίνο του μαστού, διαβήτη ή στεφανιαία νόσο, ένα τέτοιο τεστ είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να εφαρμοστεί σε νεαρότερη ηλικία, ούτως ώστε ο ενδιαφερόμενος να απευθυνθεί από νωρίς στους κατάλληλους ειδικούς για στρατηγικές απάλειψης του κινδύνου.

Ποιες ασθένειες διερευνώνται με το PRS;

Το Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής & Μακροβιότητας του Ομίλου Βιοιατρική, διαθέτοντας την τεχνολογία Gene Titan, την ίδια τεχνολογία αιχμής που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία μιας εκ των μεγαλύτερων βάσεων γενετικών δεδομένων, της Βρετανικής βάσης UK Biobank, παρέχει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τη δυνατότητα διενέργειας του Πολυγονιδιακού Δείκτη Κινδύνου, PRS (Polygenic Risk Score) για 7 χρόνιες ασθένειες:

image3

Πως γίνεται η εξέταση PRS;

Η εξέταση για το τεστ PRS, Εκτίμησης Πολυγονιδιακού Κινδύνου, γίνεται με απλή αιμοληψία και δεν απαιτεί προετοιμασία. 

Χρησιμοποιώντας τεχνολογία αιχμής των εργαστηρίων της Βιοιατρικής μπορούν να εντοπιστούν εκατοντάδες χιλιάδες εώς και εκατομμύρια πολυμορφισμοί στο ίδιο δείγμα.  Στη συνέχεια, μέσω βιοπληροφορικής ανάλυσης πάνω στα γενετικά δεδομένα, υπολογίζεται ο δείκτης πολυγονιδιακού κινδύνου PRS και ο εξεταζόμενος λαμβάνει μία λεπτομερή αναφορά με τα αποτελέσματα του γενετικού του ρίσκου για την εκάστοτε ασθένεια υπό διερεύνηση, σε διάστημα 3-4 εβδομάδων. Η παραπάνω διαδικασία μπορεί να φαντάζει σύντομη η απλή αλλά είναι στην ουσία μια χρονοβόρα διαδικασία που περιλαμβάνει σύνθετα μαθηματικά και ιδιόκτητους αλγόριθμους.

image5

Ποιους αφορά η εξέταση PRS;

Το τεστ PRS, Εκτίμησης Πολυγονιδιακού Κινδύνου, αφορά όλο τον πληθυσμό που ενδιαφέρεται για ουσιαστική πρόληψη. Συστήνεται για άτομα άνω των 18 ετών, καθώς το τεστ γίνεται μία φορά και οι γενετικές προ-διαθέσεις προϋπάρχουν και δεν αλλάζουν με την ηλικία.

Συστήνεται ιδιαίτερα:

  1. Για φαινομενικά υγιείς άνω των 35 ετών με περισσότερους από έναν παράγοντες κινδύνου για την εκάστοτε ασθένεια.
  2. Για φαινομενικά υγιείς νεαρής ηλικίας με επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό
  3. Καθώς επίσης και για Συγγενείς ασθενών, ιδίως πρώτου βαθμού, παιδιά, έφηβους και ενήλικες, για προληπτικό έλεγχο στην ίδια ασθένεια.
Τι να περιμένω αφού κάνω το τεστ PRS;

Ένα υψηλό σκορ κινδύνου ενημερώνει τον εξεταζόμενο για την αυξημένη προδιάθεση στη συγκεκριμένη ασθένεια πολύ πριν εμφανιστούν συμπτώματα ή ακόμα και παράγοντες κινδύνου της ασθένειας. Κατόπιν,  ο εξεταζόμενος με αυτά τα αποτελέσματα θα πρέπει να επισκεφθεί το γιατρό του για περαιτέρω στοχευμένο προληπτικό έλεγχο ή προσαρμογή τρόπου ζωής ούτως ώστε να μετριάσει τον κίνδυνο.

Στην περίπτωση του PRS για Καρκίνο του Μαστού, δίνονται ακριβείς συστάσεις ως προς την ηλικία έναρξης προληπτικού ελέγχου, ανάλογα με το μέγεθος του κινδύνου.

Πόσο ανησυχητικό είναι ένα υψηλό σκορ PRS ;

Σε περίπτωση υψηλού γενετικού κινδύνου δεν συντρέχει λόγος άμεσης ανησυχίας, καθώς δεν πρόκειται για διάγνωση ασθένειας αλλά για κίνδυνο (ή υψηλή πιθανότητα, αν θέλετε) μελλοντικής νόσησης. 

Ο εξεταζόμενος που γνωρίζει ότι έχει ένα υψηλό PRS καλό θα είναι να απευθυνθεί στον παθολόγο ή οικογενειακό γιατρό ή άλλον ειδικό γιατρό, για περαιτέρω ιατρική διερεύνηση και ανάπτυξη στρατηγικών εξάλειψης του κινδύνου, όπως ήδη αναφέραμε

Γιατί με ενδιαφέρει να γνωρίζω την προδιάθεσή μου σε ασθένειες για τις οποίες δεν υπάρχει προς το παρόν θεραπευτική λύση, όπως π.χ. το Alzheimer’s

Για μερικές ασθένειες μπορούμε να έχουμε καλή εκτίμηση της επικινδυνότητας αλλά όχι απαραίτητα και μεθόδους προφύλαξης ή θεραπείας. Επομένως τίθεται το ερώτημα αν είναι χρήσιμο να γνωρίζoυμε την επικινδυνότητα αφού «δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα». Το ότι δεν υπάρχει θεραπεία δε σημαίνει ότι «δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα». Πρώτον, για κάποιους ανθρώπους είναι σημαντικό να ξέρουν την πιθανότητα να νοσήσουν από κάποια ασθένεια μόνο και μόνο για να οργανώσουν καλύτερα τη ζωή τους και να πάρουν αποφάσεις για τους ιδίους και την οικογένεια τους.

Δεύτερον, η γνώση της επικινδυνότητας φέρνει μεγαλύτερη ενσυναίσθηση για την ασθένεια και επομένως κοινωνική κινητοποίηση για τη χρηματοδότηση αλλά και συμμετοχή εθελοντών στην έρευνα για τη θεραπεία της ασθένειας. Τέλος, η γνώση για την επικινδυνότητα μιας ασθένειας μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετική διαχείριση και προτεραιοποίηση παρεμβάσεων άλλων ασθενειών και της επικινδυνότητας τους, καθώς έτσι γίνεται αποφυγή συννοσυρότητας. Τελικά, η απόφαση για τη γνώση της επικινδυνότητας έστω και για μια ασθένεια για την οποία δεν υπάρχει πρόληψη ή θεραπεία πρέπει να είναι τα χέρια του ιδίου του ατόμου και όχι να είναι μια απόφαση που παίρνουν άλλοι για τον/ην ίδιο/α και επομένως η επιστήμη οφείλει να προσφέρει αυτά τα εργαλεία στον κάθε πολίτη.

Τι είναι η Γονιδιωματική Ιατρική;

Μπορεί να αποτελούμαστε όλοι από τα ίδια γονίδια, παρόλα αυτά διαφέρουμε ουσιαστικά ο ένας από τον άλλον, όχι μόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά και στην αποδοτικότητα των βιολογικών μας λειτουργιών καθώς και στις προδιαθέσεις μας για νόσο. Mε άλλα λόγια, και όπως προαναφέρθηκε,  ο κάθε ένας από εμάς έχει μία Αχίλλειο πτέρνα. 

Η εξακρίβωση των γενετικών ιδιαιτεροτήτων του κάθε ανθρώπου που ενδέχεται να το καθιστούν πιο ευάλωτο, αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνό του για διάφορες ασθένειες, ονομάζεται Γονιδιωματική Ιατρική και αποτελεί θεμελιώδες και αναπόσπαστο κομμάτι της Υγείας Ακριβείας.

Τι είναι οι Γενετικοί Πολυμορφισμοί;

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε σχεδόν πανομοιότυπες αλληλουχίες DNA στον εκτιμώμενο κώδικα των 6 δισεκατομμυρίων βάσεων που περιέχονται στο γονιδίωμά μας. Μικρές διαφορές όμως στον κώδικα παρατηρούνται μεταξύ των ατόμων, καθιστώντας τον καθένα από εμάς μοναδικό. Αυτές οι διαφορές ονομάζονται γονιδιακές παραλλαγές ή πολυμορφισμοί (όταν παρατηρούνται με μεγαλύτερη συχνότητα στον πληθυσμό) και εμφανίζονται σε συγκεκριμένες θέσεις καθ΄ όλη την έκταση του DNA.

Ο καθένας μας διαφέρει από τον διπλανό του κατά περίπου 10,000,000 γονιδιωματικές παραλλαγές. Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία, η ύπαρξη συγκεκριμένων παραλλαγών στο DNA μας, μπορεί να αυξάνει η να μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο νόσησης, καθιστώντας μας πιο ευάλωτους ή πιο ανθεκτικούς σε χρόνιες ασθένειες.

Στα πλαίσια της Γονιδιωματικής Ιατρικής, είναι τώρα δυνατή η αξιολόγηση του DNA με τη μέτρηση του Πολυγονιδιακού δείκτη κινδύνου PRS ή αλλιώς Polygenic Risk score. Ο Πολυγονιδιακός Δείκτης Κινδύνου-PRS (Polygenic Risk Score), αποτελεί την επιτομή της γενετικής έρευνας και περνά πλέον από το στάδιο της έρευνας στην κλινική πρακτική.  Τα τεστ PRS,  επιτρέπoυν την εκτεταμένη διερεύνηση του ανθρώπινου DNA, εστιάζοντας στη συμβολή των γονιδιωματικών παραλλαγών στην προδιάθεση και ανάπτυξη των χρόνιων ασθενειών στον ανθρώπινο οργανισμό.

Τι είναι Mονογονιδιακές VS Σύνθετες (Πολυγονιδιακές) Ασθένειες

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι αξιολογεί το PRS θα πρέπει πρώτα να εξηγήσουμε τη διαφορά μεταξύ μονογονιδιακών (ή αλλιώς κληρονομικών γενετικών ασθενειών) και σύνθετων (ή αλλιώς χρόνιων – πολυγονιδιακών ασθενειών).

Oι περισσότερες κληρονομικές ασθένειες οφείλονται σε μεταλλάξεις σε ένα μόνο γονίδιο, και σε μία συγκεκριμένη θέση πάνω σε αυτό το γονίδιο. Για παράδειγμα, η κυστική ίνωση, μία από τις πιο συχνές γενετικές νόσους της λευκής φυλής, δυνητικά θανατηφόρα, προκαλείται από μετάλλαξη στο γονίδιο CFTR που βρίσκεται στο χρωμόσωμα 7. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μιλάμε για άμεσο γενετικό σύνδεσμο, δηλ, είναι η συγκεκριμένη μετάλλαξη που προκαλεί την ασθένεια. Το γενετικό τεστ επιλογής στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ένα διαγνωστικό τεστ και αφορά τεχνολογία η οποία χρησιμοποιείται ήδη πάνω από μια δεκαετία.

Οι σύνθετες ασθένειες από την άλλη (όπως π.χ. η στεφανιαία νόσος, ο διαβήτης, διάφορες μορφές καρκίνου κτλ.) ονομάζονται σύνθετες γιατί συχνά εμφανίζονται ως αποτέλεσμα πολλών γονιδιακών παραλλαγών, σε συνδυασμό και με περιβαλλοντικές επιδράσεις (όπως διατροφή, ύπνος, άγχος και κάπνισμα). Ονομάζονται επίσης «Πολυγονιδιακές» ασθένειες λόγω των πολλών γονιδιακών παραλλαγών που σχετίζονται με την ασθένεια. Η στεφανιαία νόσος για παράδειγμα είναι μια Πολυγονιδιακή ασθένεια. Οι ερευνητές έχουν βρει πολυάριθμες, συγκεκριμένα, εκατοντάδες χιλιάδες γονιδιακές παραλλαγές που εμφανίζονται συχνότερα σε άτομα με στεφανιαία νόσο, σε σχέση με υγιή άτομα. Οι περισσότερες από αυτές τις παραλλαγές είναι διασκορπισμένες σε ολόκληρο το γονιδίωμα (DNA) και δεν συσσωρεύονται σε ένα συγκεκριμένο χρωμόσωμα. 

Σε αυτή την περίπτωση δε μιλάμε για άμεσο γενετικό σύνδεσμο, καθώς δε πρόκειται περί μιας μετάλλαξης σε ένα σημείο του DNA μας που οδηγεί στην ασθένεια, αλλά για ισχυρή γενετική συσχέτιση ενός συγκεκριμένου σετ DNA πολυμορφισμών (που μπορεί να είναι χιλιάδες) με την ασθένεια.  Το γενετικό τεστ επιλογής αυτή τη φορά δεν είναι ένα διαγνωστικό τεστ αλλά ένα προγνωστικό ή  προληπτικό, αν θέλετε, γενετικό τεστ που αποτιμά το γενετικό κίνδυνο του καθενός για μελλοντική νόσηση από τις κυριότερες χρόνιες ασθένειες. Είναι πλέον διαθέσιμο για το ευρύ κοινό και ονομάζεται Polygenic Risk Score ή PRS.

 

image6v2

Πηγή: NIHNHGRIhttps://www.genome.gov/Health/Genomics-and-Medicine/Polygenic-risk-scores

image10v2

Πηγή: NIHNHGRIhttps://www.genome.gov/Health/Genomics-and-Medicine/Polygenic-risk-scores

PRS, ένα σημαντικό βήμα προς την Υγεία Ακρίβειας

Η εκτίμηση του πολυγονιδιακού μας κινδύνου για σύνθετες ασθένειες, υπό τη μορφή PRS, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την Υγεία Ακριβείας.

Eώς τώρα, η δυνατότητα της προληπτικής ιατρικής για πρόγνωση, πρόληψη ή και εξακρίβωση ασθενειών προσεγγίζει, όπως βλέπουμε, αρκετά σταθερά το στόχο (που είναι η εκάστοτε ασθένεια) παρόλα αυτά δεν τον έχει πετύχει ακόμη. Εισάγοντας πλέον την αξιολόγηση του ενός εκ των 2 κύριων παραγόντων που επηρεάζουν την υγεία μας, του DNA μας, υπό τη μορφή PRS, μας φέρνει ακριβώς στο στόχο της Υγείας ακριβείας και πολλά βήματα μπροστά προς την επίτευξη ουσιαστικής υγείας.

image9

Ποια η κλινική χρησιμότητα των PRS για τον γιατρό που το εφαρμόζει?

Τα PRS για μορφές καρκίνων, σε συνδυασμό και με άλλες μοριακές εξετάσεις, δίνουν μια ολοκληρωμένη μοριακή εικόνα του εξεταζόμενου, συμπεριλαμβάνοντας χιλιάδες καινούργιους γενετικούς πολυμορφισμούς οι οποίοι δεν διερευνώνται με τις κλασσικές μοριακές μεθόδους, αλλάζοντας δυνητικά την κλινική εικόνα του εξεταζόμενου και παρέχοντας τη δυνατότητα στο γιατρό να καθορίσει ένα πλάνο προληπτικής διαχείρισης υψηλής ακρίβειας.

Όσον αφορά άλλες χρόνιες ασθένειες, όπως πχ τη στεφανιαία νόσο, το PRS μπορεί να συνδυαστεί με άλλους παραδοσιακούς παράγοντες κινδύνου όπως πχ την LDL χοληστερόλη, για μία πρόβλεψη και πρόληψη ακριβείας. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα,  μία τιμή LDL-C μεταξύ 115-130 mg/dL, που θεωρείται “σχεδόν φυσιολογική” για το μέσο πληθυσμό, που φέρει ένα μέσο PRS score, παρουσία ενός υψηλού PRS (δηλ. μιας υψηλής γενετικής προδιάθεσης) η ίδια τιμή LDL θεωρείται πλέον παράγοντας κινδύνου για Στεφανιαία νόσο. Η προσέγγιση αυτή ακριβείας, όπως είναι κατανοητό, τροποποιεί σημαντικά το προληπτικό πλάνο του γιατρού για το συγκεκριμένο άτομο.

image4

Για περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τη διενέργεια των γενετικών προληπτικών τεστ PRS στη Βιοιατρική, επικοινωνήστε με το Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής & Μακροβιότητας στο 210-6966111.

Πηγές:

1) NIH, National Human Genome Research Institute (NHGRI), 2020
2) Khera, Amit V., et al. “Genome-wide polygenic scores for common diseases identify individuals with risk equivalent to monogenic mutations.” Nature genetics 50.9 (2018): 1219
3) N. Mavaddat, K. Michailidou, J. Dennis, et al., “Polygenic Risk Scores for Prediction of Breast Cancer and Breast Cancer Subtypes”, eng, American Journal of Human Genetics, vol. 104, no. 1, pp. 21–34, Jan. 2019, ISSN: 15376605. DOI: 10.1016/j.ajhg.2018.11.002.