H επιδημία του 21ου αιώνα: Διαχείριση του στρες

Από τη σύγχρονη αρθρογραφία παρατηρείται αύξηση στις αναφορές για το στρες, καθώς, σύµφωνα µε εκτιµήσεις, περίπου το 50% των προβληµάτων υγείας σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα µε αυτό. ∆εν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το στρες συγκαταλέγεται στα σηµαντικότερα «επιδηµικά φαινόµενα». Σύµφωνα µε τον κ. Χρούσο Γ. ορίζεται ως «η κατάσταση απειλής ή θεωρούµενης απειλής της οµοιόστασης, η οποία αποκαθίσταται µέσα από ένα σύνθετο πλέγµα συµπεριφορικών και φυσιολογικών ανταποκρίσεων προσαρµογής του οργανισµού».To στρες, όταν αντιµετωπίζεται επιτυχώς από την προσαρµοστική απόκριση, µπορεί να είναι είτε ικανοποιητικό (εύστασις) είτε επωφελές (υπερ-οµοιόστασις), ενώ, εάν αντιµετωπιστεί αναποτελεσµατικά (κακόσταση), µπορεί να έχει καταστροφικές επιδράσεις. Οι κύριες ορµόνες που ενεργοποιούνται για να επαναφέρουν την οµοιόσταση, «οι διαµεσολαβητές του στρες» (αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη, κορτικοτροπινοεκλυτική ορµόνη, κορτιζόλη, φλεγµονώδη κυτοκίνη ιντερλευκίνη-6), µπορεί να είναι ωστόσο και υπεύθυνες για τις αρνητικές επιπτώσεις του οργανισµού υπό κακόσταση. Συνεπώς οδηγούν σε γήρανση, ψυχοσωµατικά προβλήµατα, άγχος, κατάθλιψη, µεταβολικά προβλήµατα, παχυσαρκία, καρδιαγγειακά κ.ά.

Η αναγκαιότητα εκπαίδευσης σε τεχνικές διαχείρισης του στρες για τη διατήρηση της οµοιόστασης
Οι αρνητικές επιπτώσεις του στρες καθιστούν επιτακτική την ανάπτυξη µεθόδων διαχείρισης και πρόληψης εµφάνισης των διαταραχών που σχετίζονται µε αυτό. Η διαδικασία χαλάρωσης µπορεί να θεωρηθεί ο αντίποδας της διαδικασίας ανταπόκρισης στο στρες, καθώς επαναφέρει την οµοιόσταση. Στόχος είναι να ενδυναµώσουν τα άτοµα και να αναπτύξουν νέες δεξιότητες αντιµετώπισης, προκειµένου να µπορούν να διαχειριστούν µε επιτυχία τις διάφορες προκλήσεις και να αποκτήσουν τον έλεγχο του εαυτού τους. Συµβάλλουν στη µείωση των επιπέδων κορτιζόλης, στη µείωση της αρτηριακής πίεσης, στη µείωση της διάρκειας και συχνότητας των κρίσεων πανικού, στη βελτίωση αίσθησης ελέγχου και ποιότητας ζωής κ.ά.

Υπάρχει πληθώρα τεχνικών χαλάρωσης, από τις οποίες το άτοµο µπορεί να διαλέξει όποια του ταιριάζει, ωστόσο για να είναι αποτελεσµατικές θα πρέπει να εφαρµόζονται καθηµερινά, 1 ή 2 φορές την ηµέρα, για 10 λεπτά.

Τεχνικές διαχείρισης του στρες

• ∆ιαφραγµατική αναπνοή: Χαρακτηρίζεται από την επέκταση της κοιλιάς και συµβάλλει σε µια φυσιολογική απάντηση, που χαρακτηρίζεται από την παρουσία µειωµένης κατανάλωσης οξυγόνου, µειωµένου καρδιακού ρυθµού και αρτηριακής πίεσης και αυξηµένη παρασυµπαθητική δραστηριότητα.
• Προοδευτική µυϊκή χαλάρωση: Τεχνική µέσω εναλλασσόµενης σύσφιξης και χαλάρωσης των µυών. Αναπτύχθηκε από τον Αµερικανό γιατρό Edmund Jacobson, o οποίος υποστήριζε ότι εφόσον η µυϊκή ένταση συνοδεύει το στρες, µπορεί κανείς να το µειώσει µε την εκµάθηση χαλάρωσης των µυών του.
• Νοερή απεικόνιση: Στόχος είναι το άτοµο να µπορέσει να χρησιµοποιήσει τις προσωπικές του εικόνες που είναι συµβολικές για διάφορα ζητήµατα υγείας, προκειµένου να αναπτύξει ιδέες που σχετίζονται µε την υγεία και αλλαγές για την προαγωγή της συµπεριφοράς σχετικής µε την υγεία.
• Αυτογενής εκπαίδευση: Αποτελεί µια διαδικασία αυτο-χαλάρωσης, µε την οποία προκαλείται µια καθορισµένη ψυχοφυσιολογική απόκριση χαλάρωσης. Το άτοµο µαθαίνει ένα σύνολο οδηγιών που προστάζουν το σώµα να χαλαρώσει και ελέγχουν την αναπνοή, την αρτηριακή πίεση, τον καρδιακό ρυθµό και τη θερµοκρασία του σώµατος.
• Βιοανάδραση: Μέθοδος µε την οποία διδάσκεται ο έλεγχος µέσω παρατήρησης διάφορων βιολογικών λειτουργιών του σώµατος, µε τη βοήθεια ειδικών µηχανηµάτων που τις καταγράφουν. Ο θεραπευόµενος παρακολουθεί τα οπτικοακουστικά σήµατα της συσκευής και εκπαιδεύεται να τα τροποποιήσει µε χαλαρωτικές ασκήσεις, προσπαθώντας να τα επαναφέρει στο επιθυµητό επίπεδο. Η συµµετοχή του ασθενούς καταγράφεται ηλεκτρονικά µέσω ηλεκτροδίων, που συνδέονται µε τη συσκευή και τροφοδοτούν πληροφορίες για το τι συµβαίνει στο σώµα του.
• Τεχνική ενσυνειδητότητας: Σχετίζεται µε τη συγκέντρωση της προσοχής στις σκέψεις, τα συναισθήµατα και τις εµπειρίες της παρούσας στιγµής και δεν επιτρέπει στον νου να κατακερµατιστεί και να τρέχει στο παρελθόν ή στο µέλλον, αλλά τον βοηθά να επικεντρωθεί στο εδώ και τώρα.
• Γνωσιακή αναδόµηση: Είναι η διαδικασία εκµάθησης αντίκρουσης γνωσιακών στρεβλώσεων, µε στόχο την αντικατάσταση των παράλογων, αντιρεαλιστικών πεποιθήσεων του ατόµου µε άλλες πιο ακριβείς και ευεργετικές.
• Τεχνική Συναισθηµατικής Απελευθέρωσης (EFT): Πηγάζει από την ανακάλυψη ότι το συναισθηµατικό τραύµα συµβάλλει σηµαντικά στην ασθένεια. Το άτοµο εστιάζει σε µια αρνητική σκέψη και διεγείρει µεσηµβρινούς, δίνοντας ελαφρά χτυπήµατα µε τα δάχτυλα σε σηµεία του προσώπου και του σώµατος που αντιστοιχούν στους µεσηµβρινούς του βελονισµού, ενώ παράλληλα δουλεύει τις αρνητικές του στρεβλώσεις.
• ∆ιαλογισµός: Μέσω του διαλογισµού επιτυγχάνεται ένα «καθάρισµα του µυαλού», το οποίο καθηµερινά υπερφορτώνεται µε πλήθος πληροφοριών, που πολύ συχνά επιφέρουν την κόπωση και δυσχεραίνουν την προσοχή και τη συγκέντρωση.
• Γιόγκα: Αποτελεί σύστηµα ανάπτυξης σταδιακής πειθαρχίας, ώστε να επιτευχθούν συγκεκριµένες στάσεις του σώµατος µέσω του ελέγχου της αναπνοής.
• Τροποποίηση συµπεριφοράς και τρόπου ζωής: Είναι σηµαντική η υιοθέτηση κατάλληλης διατροφής και τακτικής άσκησης, η ρουτίνα 24ώρου (τακτικές ώρες φαγητού και ύπνου), η αύξηση αυτοελέγχου και η διαχείριση χρόνου, που βοηθά το άτοµο να οργανώνει και να ιεραρχεί τις δραστηριότητές του, ώστε να αποφεύγονται άσκοπες ενέργειες.
• Συναισθηµατική αποφόρτιση: Επιδιώκεται η ανάπτυξη µεθόδων έκφρασης, όπως το γράψιµο, η οµιλία και η απαλοιφή του θυµού. Ενθαρρύνεται η ενεργοποίηση θετικής σκέψης.

Οι τεχνικές ηρεµούν το συµπαθητικό νευρικό σύστηµα, αυξάνουν τη λειτουργία του παρασυµπαθητικού και προκαλούν χαλάρωση.