Ψυχική υγεία και εργασία

Ο ορισµός της υγείας διατυπώθηκε το 1946 στο Καταστατικό του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας και καθορίστηκε ως «η κατάσταση της πλήρους σωµατικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι µόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Μέσω του παραπάνω ορισµού καθίσταται σαφές οτι η ψυχική υγεία αποτελεί συστατικό και αναπόσπαστο µέρος της συνολικής υγεία του ατόµου. Ως ψυχική υγεία περιγράφεται η κατάσταση η οποία συνδέεται µε τη ψυχολογική και συναισθηµατική ευεξία του ατόµου. Ως όρος χρησιµοποιείται για να περιγράψει πως τα άτοµα αξιολογούν τη ζωή τους και αντιµετωπίζουν τα συνήθη στρεσογόνα γεγονότα, απουσία κάποιας ψυχικής διαταραχής.

Η ψυχική υγεία δεν αποτελεί αποκλειστικά ατοµικό ζήτηµα αλλά και κοινωνικά συνολικό, για το λόγο αυτό στα πλαίσια της ∆ηµόσιας Υγείας µελετώνται οι κοινωνικοί, οι περιβαλλοντικοί, οι εργασιακοί και οι ατοµικοί παράγοντες που δύναται να επηρεάσουν τη ψυχική υγεία του ατόµου και της κοινότητας. Οι καθηµερινές εµπειρίες, το οικογενειακό περιβάλλον, το επάγγελµα και η εργασιακή κατάσταση, οι κοινωνικές αντιλήψεις, η κοινωνική αλληλεπίδραση και η οικονοµική κατάσταση είναι παράγοντες που µπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη ψυχική υγεία του ατόµου και αυτό από την πλευρά του να τους ανατροφοδοτήσει επηρεάζοντας κατ’ επέκταση τη ψυχική υγεία της κοινότητας. 

Η εργασία, πέρα από τη βιοποριστική ενασχόληση του ατόµου για την εξασφάλιση και ικανοποίηση των σε χρήµα αποτιµηµένων αναγκών του, είναι µέσο κοινωνικοποίησης, αυτοπραγµάτωσης του ατόµου και καλλιέργειας των δεξιοτήτων του. Ο εργασιακός χώρος αποτελεί το περιβάλλον στο οποίο αφιερώνουµε τουλάχιστον το 1/4 της ηµέρας µας µε συνέπεια οι εµπειρίες που βιώνουµε σε αυτόν να καθορίζουν αποφασιστικά το επίπεδο της ψυχικής µας υγείας. Στα περιβάλλοντα εργασίας παρατηρούµε µια δυναµική σχέση µεταξύ του περιβάλλοντος και σχέσεων των εργαζόµενων, µε αποτέλεσµα ο άνθρωπος που βιώνει προβλήµατα ψυχικής υγείας συχνά να επηρεάζει τον χώρο εργασίας του χωρίς απαραίτητα να το αντιλαµβάνεται και να το επιδιώκει.

Εργασιακοί παράγοντες που επηρεάζουν τη ψυχική υγεία
Εγγενείς παράγοντες της εργασίας όπως το δυσµενές φυσικό περιβάλλον (έλλειψη φυσικού φωτισµού, υγρασία, θόρυβος), οι έντονοι ρυθµοί εργασίας, το επίπεδο δυσκολίας της εργασίας και η υψηλή ευθύνη της θέσης µπορούν να αποφέρουν άγχος, ψυχολογική πίεση και αρνητική διάθεση στους εργαζόµενους. Επιπροσθέτως, ο ρόλος του εργαζόµενου στο χώρο εργασίας και η σύνδεση του µε ασύµβατους στόχους, η πιθανή ανεπαρκής επαγγελµατική εξέλιξη, η αναστολή των φιλοδοξιών του, η επαγγελµατική αβεβαιότητα και έλλειψη ασφάλειας οδηγούν σε εκδήλωση χαµηλής αυτοεκτίµησης και απαισιοδοξίας.

Η ψυχική υγεία των επαγγελµατιών υγείας
Τα εργασιακά περιβάλλοντα που σχετίζονται µε τη παροχή υπηρεσιών υγείας είναι εκ των πραγµάτων πιο απαιτητικά εξαιτίας του ίδιου του αντικειµένου τους. Η υγειονοµική περίθαλψη συνυπάρχει µε την έντονη συναισθηµατική επιβάρυνση που απορρέει από την ασθένεια, τον πόνο, και την απώλεια. Οι επαγγελµατίες υγείας καλούνται να τα αντιµετωπίσουν καθηµερινά ως φυσιολογικά γενόµενα γεγονότα που καθιστούν το εργασιακό περιβάλλον ως δυνητικά «επιζήµιο». Επιπλέον επιβάρυνση στη ψυχική τους υγεία µπορούν να επιφέρουν οι αυξηµένες ώρες εργασίας, ο υπέρµετρος εργασιακός φόρτος, η έλλειψη προσωπικού, η έλλειψη σεβασµού µεταξύ των εργαζοµένων, η αδυναµία επαγγελµατικής ανέλιξης και οι συγκρούσεις µε συναδέλφους.

Πρόσφατα πραγµατοποιήθηκε έρευνα σε τυχαίο δείγµα 647 επαγγελµατιών υγείας που εργάζονται κυρίως στο δηµόσιο τοµέα στην Βόρειο Ελλάδα µε σκοπό την αυτό-εκτίµηση της κατάστασης της ψυχικής υγείας των συµµετεχόντων κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδοµάδων πριν την περίοδο της έρευνας (Σπανός Ε., Νίκου Ο., Τµήµα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστηµίου Μακεδονίας). Ως εργαλείο αυτό-εκτίµησης χρησιµοποιήθηκε το Ερωτηµατολόγιο Γενικής Υγείας General Health Questionnaire-12 (GHQ-12), µε στόχο τον εντοπισµό της τρέχουσας ψυχολογικής καταπόνησης. Μέσω της εστίασης στην προσωρινή µεταβολή της κανονικής ψυχικής λειτουργίας, το GHQ-12 έχει ως σκοπό την ανίχνευση των ψυχικών διαταραχών και δίνει έµφαση στους παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την υγεία του συµµετέχοντα.

Το ερωτηµατολόγιο µέσα από τις ερωτήσεις του ενδιαφέρεται για το επίπεδο της υγείας και η κάθε ερώτηση διερευνά ένα ορισµένο είδος συµπεριφοράς ή σύµπτωµα µε χρήση κλίµακας τύπου 0 έως 3 (Likert), µε κατώτατη τιµή αθροίσµατος των ερωτήσεων το µηδέν και ανώτατη τιµή το 36. Υψηλότερες τιµές στο άθροισµα των απαντήσεων αντικατοπτρίζουν µεγαλύτερη νοσηρότητα. Από την έρευνα προέκυψε για τους συµµετέχοντες ότι µέσος όρος του σκορ της ψυχικής υγείας ήταν 8,57 (S.D= 5,24) µε εύρος 0-34, υποδεικνύοντας επίπεδο ψυχικής υγείας χαµηλότερο από το βέλτιστο. Επιπλέον, ένα µικρό ποσοστό των συµµετεχόντων υπέδειξε αρκετά κακή ψυχική υγεία. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι παρατηρήθηκε σηµαντική συσχέτιση της ψυχικής υγείας µε το φύλο των εργαζόµενων, το µορφωτικό τους επίπεδο, τα συνολικά έτη εργασίας τους και τα έτη εργασίας στο ίδιο τµήµα.

∆ιαγνωστική αξιολόγηση
Η αντιµετώπιση των ψυχικών νόσων είναι µια διαδικασία εξατοµικευµένη, διαρκής και συνεχώς αξιολογούµενη. Αναπόσπαστο κοµµάτι της ψυχιατρικής εκτίµησης αποτελούν, πλέον της κλινικής εξέτασης, οι εργαστηριακές εξετάσεις. Επίσης, πολλές σωµατικές ασθένειες εµφανίζονται παράλληλα µε ψυχικές εκδηλώσεις στρέφοντας σε άλλη κατεύθυνση τη διάγνωση καθυστερώντας τη σωστή διάγνωση (όπως ο υποθυρεοειδισµός). Στον Όµιλο ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ πραγµατοποιούνται καθηµερινά αιµατολογικές ορµονολογικές εξετάσεις, εξασφαλίζοντας την εξέταση δεικτών που σχετίζονται άµεσα µε την επιρροή του ψυχολογικού στρες δεχόµενοι διάφορες αυξοµειώσεις.