Ανεμοβλογιά και έρπητας ζωστήρας

Ο ιός VZV (Varicella-zoster virus) ή ιός του έρπητα ζωστήρα είναι µέλος της οικογένειας των ερπητοϊών και ταξινοµείται ως άλφα-ερπητοϊός µαζί µε το σύµπλεγµα HSV των ερπητοϊών. Συγκεκριµένα αναφέρεται από τη ∆ιεθνή Επιτροπή Ταξινόµησης ιών ως ιός έρπητα 3 και είναι ένας DNA ιός. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις γονότυποι του ιού, χωρίς ωστόσο να έχει αποδειχθεί διαφορά στην αντιγονικότητά τους. Μελέτες απέδειξαν ότι:

• δεν υπάρχουν διαφορές µεταξύ των στελεχών που προκαλούν ανεµοβλογιά και ζωστήρα στο ίδιο άτοµο,
• ο ιός είναι σηµαντικά σταθερός κατά τη διαδροµή του in vitro και in vivo και
• µη επιδηµιολογικά σχετιζόµενα στελέχη µπορούν να διαχωριστούν µε µοριακές τεχνικές. Ο ιός VZV είναι ένας πολύ «κυτταρόφιλος» ιός, που εξαπλώνεται στο σώµα µε την επαφή των κυττάρων µεταξύ τους. Όµως κατά τη διάρκεια της οξείας λοίµωξης, ελεύθεροι ιοί παράγονται σε κυστίδια του δέρµατος, προκαλώντας σε µεγάλο βαθµό τη µετάδοση της ανεµοβλογιάς και του ζωστήρα. Ο ιός µεταδίδεται µε την αεροφόρο οδό και µολύνει την αναπνευστική βλέννη. Η πηγή των περισσότερων µεταδιδόµενων VZV είναι οι δερµατικές βλάβες. Ο άνθρωπος είναι ο µόνος ξενιστής του ιού που δεν προσβάλλει τα ζώα.

Οι εκδηλώσεις του ιού

Η ανεµοβλογιά και ο ζωστήρας αποτελούν δύο διαφορετικές εκδηλώσεις της λοίµωξης από τον ίδιο ιό.

Η ανεµοβλογιά εκδηλώνεται κυρίως σε παιδιά, µε γενικευµένο κυστικό εξάνθηµα, συχνά συνοδευόµενο από πυρετό.
Ο ζωστήρας εκδηλώνεται είτε σε ενήλικες είτε σε ανοσοκατεσταλµένους ασθενείς και περιλαµβάνει µια επώδυνη και οριοθετηµένη εµφάνιση κυστικών βλαβών, µε συνοδό φλεγµονή κατά µήκος της ραχιαίας οδού των γαγγλίων, των κρανιακών και των αισθητικών νεύρων. Λόγω της κατανοµής των βλαβών υπό µορφή ζώνης πήρε και το όνοµά του «ζωστήρας».

Τα παρακάτω δεδοµένα καταδεικνύουν ότι πρόκειται για επανενεργοποίηση του VZV και όχι αναµόλυνση του ατόµου:

1. Ο ζωστήρας δεν εµφανίζει την εποχιακή κατανοµή της ανεµοβλογιάς, που είναι αργά τον χειµώνα και νωρίς την άνοιξη στα εύκρατα κλίµατα.
2. Ο ζωστήρας δεν εµφανίζεται συνήθως σε γονείς παιδιών µε ανεµοβλογιά.
3. Όψιµη εµφάνιση του ιού αναγνωρίζεται σε βιοψίες αισθητικών γαγγλίων µε παρουσία VZV- DNA, RNA και ιικών πρωτεϊνών και, τέλος,
4. οι ιοί που προκαλούν την πρωτοπαθή λοίµωξη (ανεµοβλογιά) και µετέπειτα ζωστήρα είναι οι ίδιοι όπως καταδεικνύεται από µοριακές µελέτες αποµονωθέντων VZV από ασθενείς µε ζωστήρα έπειτα από είτε φυσική νόσηση µε ανεµοβλογιά είτε εµβολιασµό µε τον ιό.
   
   
   Μελέτες έπειτα από φυσική νόσηση ή εµβολιασµό δείχνουν ότι αναµόλυνση ή επανενεργοποίηση του ιού µπορεί να συµβεί απουσία συµπτωµάτων και ότι δεύτερη εκδήλωση κλινικών συµπτωµάτων ανεµοβλογιάς είναι σπάνια, αλλά είναι δυνατόν να συµβεί. Η λοίµωξη από VZV µπορεί να προκαλέσει είτε σοβαρή είτε θανατηφόρα νόσο σε άτοµα που είτε λαµβάνουν ανοσοκατασταλτική θεραπεία είτε παρουσιάζουν διαταραχές της κυτταρικής ανοσίας. Προοδευτική ή γενικευµένη λοίµωξη µπορεί να υποστούν παιδιά που εµφανίζουν ανεµοβλογιά κατά τη διάρκεια χηµειοθεραπείας ή ραδιοθεραπείας για κακόηθες νόσηµα σε ποσοστό 30%, µε θνητότητα 7%. Οι λοιµώξεις από VZV θεραπεύονται µε ακικλοβίρη (acyclovir-ACV).
   
   Η διάγνωση της λοίµωξης από VZV είναι καθοριστικής σηµασίας για τη θεραπεία, την πρόληψη µετάδοσης και την αντιµετώπιση επιπλοκών στον ευπαθή πληθυσµό. Παρά το γεγονός ότι η συµπτωµατολογία είναι κλασική, παρατηρήθηκε σύγχυση στη διάγνωση συχνότερα µε ιούς HSV (13% κατά µια µελέτη) και λιγότερο συχνά µε άλλα δερµατικά νοσήµατα από ιούς, µικρόβια, µύκητες ή υπερευαισθησία.
   Mέθοδοι διάγνωσης
   Οι συνηθέστερες µέθοδοι διάγνωσης που εφαρµόζονται είναι:

• Η PCR σε αίµα, δερµατικές βλάβες και εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ).
• Ο άµεσος ανοσοφθορισµός (DFA).
• H καλλιέργεια υλικού βλαβών.
• Η ορολογική διάγνωση µε µέτρηση IgM και IgG αντισωµάτων.

Κατά το τελευταίο διάστηµα γίνεται εκτενής επιστηµονική αναφορά στον έρπητα ζωστήρα, καθώς, όπως αναφέρθηκε, προκαλεί πολύ επώδυνη νόσο στους ενήλικες. Μάλιστα ένας στους τέσσερις ενήλικες θα αναπτύξει τη νόσο σε κάποιο διάστηµα στη ζωή του.

Υπάρχει πιθανότητα λοίµωξης των µατιών και του κεντρικού νευρικού συστήµατος, καθώς και ανάπτυξη της µεθερπητικής νευραλγίας, µιας βασανιστικής συνέπειας της νόσου που διαρκεί αρκετά και προκαλεί ποικίλα άλλα προβλήµατα στους ηλικιωµένους, όπως αϋπνία, κατάθλιψη, κόπωση άγχος, επίταση καρδιαγγειακών προβληµάτων κ.λπ. Γι’ αυτό συνιστάται πλέον ο εµβολιασµός των ηλικιωµένων, ανεξαρτήτως του αν έχουν προσβληθεί ή όχι από τον ιό στο παρελθόν.

Η σηµασία του εµβολιασµού για την ανεμοβλογιά

Η νόσος προλαµβάνεται µε εµβολιασµό. Το εµβόλιο περιλάµβανε αρχικά ζώντα εξασθενηµένο ιό του ιαπωνικού στελέχους Oka για εµβολιασµό ρουτίνας υγιούς πληθυσµού το 1995. Τα σύγχρονα εµβόλια που κυκλοφορούν περιλαµβάνουν το ίδιο ακριβώς στέλεχος του ιού.

Με την κυκλοφορία του εµβολίου τα ποσοστά της νόσου υποχώρησαν κατά 71%-84% εκεί όπου εφαρµόστηκε ο εµβολιασµός. Περίπου 15% των εµβολιασθέντων µπορεί να αναπτύξουν ενδιάµεση νόσο από φυσικό στέλεχος του ιού µήνες ή χρόνια µετά τον εµβολιασµό, γιατί το εµβόλιο δεν παρέχει 100% προστασία. Όµως παρέχει 97% προστασία έναντι σοβαρής νόσου. Ο ζωστήρας από το εµβόλιο είναι σπάνιος, αλλά έχει αναφερθεί και σε υγιή και σε ανοσοκατεσταλµένα άτοµα. Η λοίµωξη πολύ ευαίσθητων ατόµων µπορεί επίσης να προληφθεί µε τη χορήγηση ειδικής ανοσοσφαιρίνης.

Το εµβόλιο του έρπητα ζωστήρα έχει ενταχθεί στο Εθνικό Πρόγραµµα Εµβολιασµών και χορηγείται δωρεάν σε όλα τα άτοµα ηλικίας άνω των 60 ετών.