Οι μικροβιολογικοί και χημικοί κίνδυνοι που κρύβουν οι κολυμβητικές δεξαμενές

Η αναψυχή έχει ουσιαστικό ρόλο στη ζωή όλο και περισσότερων ανθρώπων στον κόσµο και όταν επιλέγουν το µέσο ψυχαγωγίας τους τείνουν να το συνδυάσουν µε το νερό. Με την εξέλιξη και την πρόοδο του πολιτισµού, τα ανθρωπογενή υδάτινα περιβάλλοντα αναψυχής βρέθηκαν σε άνθηση, προσφέροντας προαγωγή της υγείας και κοινωνικά οφέλη, συνοδευόµενα από αυξηµένη άνεση και προηγµένες παρεχόµενες υπηρεσίες. Στη σύγχρονη εποχή οι κολυµβητικές δεξαµενές εισήχθησαν στις κοινωνίες από τους Βρετανούς τον 19ο αιώνα, εξαπλώθηκαν ταχύτατα σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο και έγιναν σύµβολα κοινωνικής κατάστασης και πηγή προσανατολισµού διαφορετικών εµπειριών: Αθλητισµού, αναψυχής, χαλάρωσης ή απλή ευχαρίστηση το να βρίσκεται κάποιος στο νερό. 

Σύµφωνα µε τη Γ1/443/73 Υγ. ∆ιάταξη, «κολυµβητική δεξαµενή» καλείται κάθε τεχνητή δεξαµενή η οποία τροφοδοτείται µε νερό από κατάλληλη πηγή υδροληψίας και η οποία χρησιµοποιείται για οµαδική κολύµβηση ή αναψυχή.

Στον αντίποδα της προσφερόµενης αναψυχής βρίσκονται οι µικροβιολογικοί, χηµικοί και φυσικοί κίνδυνοι που απειλούν τους κολυµβητές. Πολυάριθµοι µολυσµατικοί παράγοντες, όπως βακτήρια, µύκητες, ιοί, πρωτόζωα και χηµικοί παράγοντες, µπορούν να απειλήσουν τόσο την υγεία όσο και την επιζητούµενη άνεση των χρηστών των κολυµβητικών δεξαµενών αναψυχής. Οι συνήθεις υδατογενείς παθογόνοι µικροοργανισµοί µεταδίδονται διαµέσου της εντεροστοµατικής οδού. Επίσης, σηµαντικός αριθµός µολυσµατικών µη εντερικών µικροοργανισµών µπορεί να µεταφερθεί από τις ανθρώπινες απεκκρίσεις (βλέννα, έµετος, σάλιο, νεκρά κύτταρα δέρµατος). Πιθανό βιολογικό κίνδυνο αποτελούν και οι ελεύθεροι ζώντες οργανισµοί του νερού, όπως τα υδρόβια βακτήρια (λεγεωνέλλα) και οι αµοιβάδες. Το νερό αποτελεί εξαιρετικό όχηµα µεταφοράς για τους µικροοργανισµούς και για τον λόγο αυτό εµπλέκονται σε λοιµώξεις που προκαλούνται από τη χρήση κολυµβητικών δεξαµενών.

Πηγές προέλευσης
Στις περισσότερες περιπτώσεις η άµεση πηγή παθογόνων µικροοργανισµών είναι ένας προσβεβληµένος κολυµβητής που µοιράζεται την κολυµβητική δεξαµενή µε τους υπόλοιπους κολυµβητές. Πιο σπάνια η πηγή µόλυνσης µπορεί να είναι κάποιο ζώο ή ο περιβάλλοντας χώρος. Οι χηµικοί κίνδυνοι που εµφανίζονται στο νερό της κολυµβητικής δεξαµενής προέρχονται από την πηγή προέλευσης του νερού, τις προστιθέµενες χηµικές ουσίες, όπως τα απολυµαντικά, και από τους ίδιους τους χρήστες (περιλαµβάνοντας τον ιδρώτα, τα ούρα, τα υπολείµµατα σαπουνιού, τα αντηλιακά).

Η αποτελεσµατική διαχείριση µπορεί να ελέγχει και να προλαµβάνει πιθανές αρνητικές συνέπειες για την υγεία, που συνδέονται µε τη χρήση µη ασφαλών υδάτων αναψυχής. Η λειτουργία των κολυµβητικών δεξαµενών, σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να συνάδει µε τους κανόνες υγιεινής της κείµενης νοµοθεσίας, έτσι ώστε να εξασφαλίζονται τα ευεργετικά αποτελέσµατα της κολύµβησης στους χρήστες. Η ποιότητα νερού των κολυµβητικών δεξαµενών θα πρέπει γενικά να είναι σύµφωνη µε το άρθρο 15 της Γ1/443/73 Υγ. ∆ιάταξης, στο οποίο αναφέρεται ότι το νερό θα πρέπει να είναι: ∆ιαυγές, να έχει pH 7,2-8,2, οι εργαστηριακές εξετάσεις να πραγµατοποιούνται µε συχνότητα ένα δείγµα εβδοµαδιαίως και οι αποδεκτές τιµές είναι αποικίες ολικής µικροβιακής χλωρίδας <200 cfu/mL, κολοβακτηριοειδή <15 cfu/100mL, E.coli: 0 cfu/100mL. Επίσης, προβλέπεται η υποχρεωτική απολύµανση των κολυµβητικών δεξαµενών (άρθ.18), µε τις τιµές του υπολειµµατικού χλωρίου στο νερό της κολυµβητικής δεξαµενής να κυµαίνονται µεταξύ 0,4 και 0,7 mg/L. Η απολύµανση πρέπει να διενεργείται συνεχώς και το σύστηµα ανακυκλοφορίας – καθαρισµού – απολύµανσης να εξασφαλίζει την καταλληλότητα του νερού από φυσικής, χηµικής και µικροβιολογικής άποψης, να λειτουργεί όλες τις ώρες χρησιµοποίησης της δεξαµενής και επιπλέον για τόσο χρόνο όσος απαιτείται για την εξασφάλιση διαυγούς και κατάλληλου από µικροβιολογικής άποψης νερού.

Επιδηµιολογικά δεδοµένα για τα υδατογενή νοσήµατα
Σύµφωνα µε τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσηµάτων (Centers for Disease Control and Prevention – CDC), 493 εξάρσεις κρουσµάτων υδατογενών νοσηµάτων σχετιζόµενες µε τεχνητά υδατικά συστήµατα αναψυχής καταγράφηκαν από το 2000 έως το 2014, προκαλώντας τουλάχιστον 27.219 ασθένειες και οκτώ θανάτους. Η µία στις τρεις εξάρσεις υδατογενών νοσηµάτων προήλθε από τη χρήση κολυµβητικών δεξαµενών ξενοδοχείων και δεξαµενών θερµοµάλαξης (spa). Τα ξενοδοχεία κατέχουν κυρίαρχη θέση, καθώς συνδέονται µε τα 157 (32%) υδατογενή κρούσµατα από τα συνολικά 493 κρούσµατα. Οι µελέτες που πραγµατοποιήθηκαν για τη διερεύνηση της επίπτωσης των υδάτων αναψυχής στην υγεία των κολυµβητών κατέδειξαν ότι το 58% των κρουσµάτων νοσηµάτων που συνδέονται µε τα ύδατα αναψυχής προκαλούνται από το κρυπτοσπορίδιο, ένα ενδοκυτταρικό παράσιτο το οποίο διαβιοί στο έντερο των µολυσµένων ανθρώπων και ζώων, µπορεί να επιβιώσει και να µολύνει τα επιφανειακά ύδατα και προκαλεί γαστρεντερικές λοιµώξεις. Το 16% των κρουσµάτων προκαλείται από βακτήρια του γένους λεγεωνέλλα, τα οποία ευθύνονται για τη νόσο των λεγεωνάριων και τον πυρετό Pontiac -η µετάδοση της λεγεωνέλλας έχει συσχετιστεί κυρίως µε τις δεξαµενές υδροµάλαξης-, ενώ το 13% των κρουσµάτων συνδέονται µε το βακτήριο Pseudomonas aeruginosa, το οποίο µπορεί να οδηγήσει σε ωτικές λοιµώξεις, µολύνσεις τραυµάτων, δερµατικές λοιµώξεις, οφθαλµικές λοιµώξεις κ.ά. Ως λοιµογόνοι παράγοντες των κολυµβητικών δεξαµενών συχνά εµφανίζονται η Escherichia coli, η Shigella και ο εντερόκοκκος, µε τα διερευνούµενα περιστατικά να υποδεικνύουν τα εξής ευρήµατα: Ως τρόπο µετάδοσης την εντεροστοµατική οδό, την ανεπαρκή χλωρίωση των υδάτων και τη µη σωστή λειτουργία των συστηµάτων καταγραφής του επιπέδου χλωρίωσης. Αιτιολογικούς παράγοντες ιογενών λοιµώξεων αποτελούν οι εντεροϊοί, όπως οι Rotaviruses, οι Novoviruses, η Ηπατίτιδα Α, και οι αδενοϊοί. Ως πηγές επιµόλυνσης των κολυµβητικών υδάτων από εντεροϊούς έχουν αναφερθεί η περιττωµατική επιµόλυνση, η διασταύρωση αγωγών αποχέτευσης µε αγωγούς υδάτων και ο εµετός κολυµβητή που ασθενούσε. Τέλος, µικροοργανισµοί οι οποίοι µπορούν να καταστούν παθογόνοι είναι βακτήρια που προέρχονται από το δέρµα των κολυµβητών, όπως ο σταφυλόκοκκος, ο µικρόκοκκος, στρεπτόκοκκος κ.ά. Η κολύµβηση σε ύδατα επιβαρυµένα µε σταφυλοκοκκικά βακτήρια µπορεί να προκαλέσει δερµατικές λοιµώξεις στους κολυµβητές.

Ευρήµατα σε κολυµβητικές δεξαµενές στην Ελλάδα
Η χώρα µας διαθέτει έντονη τουριστική δραστηριότητα και αυξηµένη εποχιακή λειτουργία των κολυµβητικών δεξαµενών αναψυχής σχεδόν σε όλα τα ξενοδοχεία. Έχουν πραγµατοποιηθεί µελέτες που εξετάζουν µικροβιολογικούς παραµέτρους των κολυµβητικών δεξαµενών και οι οποίες υπέδειξαν την ύπαρξη Pseudomonas aeruginosa, P.fluorescens, Aeromonas hydrophila, εντεροβακτηρίων, εντερόκοκκους, Klebsiella pneumonia και σταφυλόκοκκου.

Σε µελέτη που πραγµατοποιήθηκε για την εκτίµηση του κινδύνου υδατογενών νοσηµάτων σε κολυµβητικές δεξαµενές αναψυχής, συγκεκριµένα ξενοδοχειακών µονάδων που λειτουργούν κατά τη θερινή περίοδο και φιλοξενούν επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό (Νίκου Ο., Χατζηχριστοδούλου Χ., Ραχιώτης Γ., Σπανός Ε., Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδηµιολογίας, Τµήµα Ιατρικής, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας), εντοπίστηκαν µη αποδεκτές τιµές στη συγκέντρωση των ολικών κολοβακτηριοειδών και των µικροοργανισµών, E.coli, εντερόκοκκων, Pseudomonas aeruguinosa και Pseudomonas spp.

Πρόληψη
Τέλος, για την αποφυγή δυσάρεστων εκπλήξεων από τη χρήση των κολυµβητικών δεξαµενών θα πρέπει και οι ίδιοι οι λουόµενοι να συνδράµουν µε τη συµπεριφορά τους προς αυτό. Οι χρήστες των δεξαµενών κολύµβησης επιβάλλεται να ξεπλυθούν πριν από την κολύµβηση, εάν υπάρχει µη επουλωµένη πηγή ή ανοικτό τραύµα στο δέρµα και στους βλεννογόνους να αποφεύγεται η κολύµβηση, να µην εισέρχονται στο νερό τα άτοµα που έχουν ακράτεια ούρων ή χρησιµοποιούν υδατοδιαπερατές πάνες και όσοι έχουν νοσήσει πρόσφατα από γαστρεντερίτιδα και παρουσίασαν διάρροια. Το επίπεδο υγιεινής των δηµόσιων κολυµβητικών δεξαµενών βρίσκεται και στα χέρια των λουόµενων, πέρα από των υπευθύνων των χώρων. Αυτό το καλοκαίρι, λοιπόν, ας συµβάλλουµε τα µέγιστα στη διαφύλαξη της δηµόσιας υγείας!