Μυκητιάσεις ποδιών

Οι μυκητιάσεις των ποδιών είναι από τις συχνότερες δερματοπάθειες και οφείλονται κυρίως στα κλειστά στενά παπούτσια που αυξάνουν τη θερμοκρασία και την υγρασία στα πόδια και ευνοούν την ανάπτυξη των μυκήτων.

Για τον λόγο αυτό είναι συχνότερες στους άνδρες. Το συχνότερό αίτιο είναι μύκητες που ανήκουν στα δερματόφυτα, λιγότερο συχνά σε μύκητες που δεν ανήκουν στα δερματόφυτα (μη-δερματοφυτικοί μύκητες) και σε μύκητες του γένους Candida.

Οι μύκητες βρίσκονται στα πατώματα κοινόχρηστων χώρων, ιδιαίτερα των κοινών λουτήρων και στις κολυμβητικές δεξαμενές (πισίνες). Από εκεί μεταφέρονται στο πέλμα, όπου και προκαλούν τις διάφορες μορφές μυκητίασης του πέλματος. Η πιο συνηθισμένη είναι αυτή κατά την οποία η μυκητίαση εντοπίζεται ανάμεσα στα μεσοδακτύλια διαστήματα και ιδιαίτερα στο τελευταίο μεσοδακτύλιο διάστημα μεταξύ του 4^ου και 5^ου δακτύλου. Η βλάβη του δέρματος εξαιτίας της ανάπτυξης των μυκήτων ευνοεί τον επιπλέον αποικισμό από βακτήρια που παράγουν ουσίες οι οποίες ευθύνονται για τη δυσάρεστη οσμή των ποδιών.

Η όλη κατάσταση είναι γνωστή και ως «πόδι του αθλητή» (Athlete’s foot) και μπορεί να συνοδεύεται από δυσάρεστο κνησμό. Στις βαρύτερες μορφές μυκητίασης εμφανίζονται στα πέλματα φυσαλίδες και έντονος κνησμός που σύντομα οδηγούν τον ασθενή στο γιατρό.

Παρόμοια μπορεί να εμφανισθεί και στην περιοχή των μηρογεννητικών πτυχών εξάνθημα με κνησμό (“ο κνησμός του δρομέα”, “jog itch”), το οποίο μπορεί να οφείλεται είτε σε προσβολή της περιοχής από κάποιο δερματόφυτο, Candida ή κορυνοβακτηρίδιο (Corynebacterium minutissimum). Παρόλο που οι κλινικές μορφές των βλαβών που προκαλούνται διαφέρουν ανάλογα με το αίτιο, για την επιβεβαίωση είναι απαραίτητη η εργαστηριακή διάγνωση, για τη χορήγηση στοχευμένης θεραπείας.

Όταν η μυκητίαση προσβάλει το πέλμα τότε εμφανίζεται με επίμονη λεπτή απολέπιση που δεν υποχωρεί με το συνηθισμένο τρίψιμο με ελαφρόπετρα. Θεωρείται ότι οι μύκητες μπορούν να μεταφερθούν στις μηρογεννητικές πτυχές από τα πέλματα ενώ μπορούν να προσβληθούν και οι παλάμες ή/και τα νύχια προκαλώντας ονυχομυκητίαση. Η τελευταία είναι επίμονη και δυσάρεστη κατάσταση καθώς  μπορεί να καταστρέψει ολοκληρωτικά το νύχι, ενώ θεωρείται και ως πιθανή πύλη εισόδου βακτηρίων στο σημείο της δερματοφυτικής βλάβης.

Ο εργαστηριακός έλεγχος είναι απαραίτητος καθώς κατευθύνει τη θεραπευτική αντιμετώπιση και προσανατολίζει για τα αίτια πιθανής αποτυχίας της. Για παράδειγμα σε ονυχομηκυτιάσεις από δερματόφυτα ή Candida όπου η θεραπεία εκλογής είναι η μακρόχρονη συστηματική (per os) χορήγηση του αντιμυκητιασικού επιλογής του θεράποντος, είναι εντελώς απαραίτητη η εργαστηριακή επιβεβαίωση της διάγνωσης. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται η άμεση αναζήτηση του μύκητα στα ρινίσματα του όνυχα με άμεσημικροσκόπηση, καθώς και ο προσδιορισμός του είδους του δερματοφύτου μετά από καλλιέργεια και ταυτοποίηση του παθογόνου αιτίου.

Οι εξετάσεις αυτές δίνουν επιπλέον επιδημιολογικά στοιχεία σχετικά με τον τρόπο μετάδοσης των μυκήτων που βοηθούν στην διακοπή της επαναμόλυνσης του ασθενούς και στην πρόληψη της μεταφοράς του λοιμογόνου αιτίου στα άλλα μέλη της οικογένειας ή στο φιλικό περιβάλλον του πάσχοντα. Καθώς τα νύχια προσβάλλονται ενίοτε και από μη-δερματοφυτικούς μύκητες (πχ Candida, Fusarium, Acremonium, Aspergillus spp.), οι οποίοι δεν ανταποκρίνονται πάντα στα συνήθη θεραπευτικά σχήματα, είναι απαραίτητη η Καλλιέργεια, Ταυτοποίηση και ο έλεγχός τους με Αντιμυκητόγραμμα προκειμένου να χορηγηθεί το αποτελεσματικότερο θεραπευτικό σχήμα.  Κύρια αίτια μη ανταπόκρισης στην εμπειρική θεραπεία εκλογής για ονυχομυκητιάσεις είναι (α) η παρουσία μη-δερματοφυτικού αιτιολογικού παράγοντα και (β)  η αντοχή του μύκητα σε ορισμένα αντιμυκητιασικά φάρμακα. Η τεκμηρίωση μη-δερματοφυτικής αιτιολογίας είναι χρονοβόρα επειδή απαιτεί 2 έως 3 ανεξάρτητες δειγματοληψίες  προκειμένου να επιβεβαιωθεί η διάγνωση.

Οι υπάρχουσες θεραπευτικές επιλογές συνδυάζουν τοπικά αντιμυκητιασικά σκευάσματα, καθώς και φάρμακα που χορηγούνται από το στόμα. Η επιλογή του κατάλληλου θεραπευτικού σχήματος εξαρτάται από το είδος του μύκητα (είδος μη- δερματοφυτικού μύκητα/είδος Candida), την εντόπιση της νόσου (μεσοδακτύλια/πέλμα) και από παράγοντες που έχουν να κάνουν με τον ίδιο τον ασθενή, όπως τη συνύπαρξη άλλων νοσημάτων (πχ σακχαρώδης διαβήτης), ηλικία, επάγγελμα.

Οι μυκητιάσεις των ποδιών δεν αποτελούν άμεσο κίνδυνο για τη ζωή του ανθρώπου ωστόσο επηρεάζουν το επίπεδο της ζωής του επειδή συνδέονται με τη δυσάρεστη οσμή των ποδιών και την πρόκληση ανεπιθύμητου κνησμού ή αισθήματος καύσους.

Σημειώνεται ότι οι μυκητιάσεις των ποδιών αποτελούν σημαντικό παράγοντα:

• Πτώσης της απόδοσης αθλητών
• Απώλειας συμμετοχής αθλητών σε αγωνίσματα κλασσικού αθλητισμού, κολύμβησης, ποδοσφαιρικών αγώνων κ.λ.π.
• Μείωσης της απόδοσης έως αποχή από Υπηρεσιακά καθήκοντα ένστολων στρατού και αστυνομίας
• Μετάδοσης σε μέλη της ίδιας οικογένειας   

Αθλητές και ένστολοι αποτελούν ευάλωτες ομάδες τόσο λόγω των κλειστών υποδημάτων, που φορούν για πολλές ώρες, όσο και λόγω της χρήσης κοινών λουτήρων.

Οι μυκητιάσεις των ποδιών εξαιτίας της καταβολής και πτώσης της ενεργητικότητας  που προξενούν στους πάσχοντες χρήζουν έγκαιρης και αξιόπιστης διάγνωσης και παρακολούθησης της αποτελεσματικότητας της θεραπείας.

Στη ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ εκτός της άμεσης μικροσκόπησης και καλλιέργειας και συμβατικής ταυτοποίησης του αιτίου της μυκητίασης διενεργείται μοριακή διάγνωση με πολυπλεκτική PCR πραγματικού χρόνου (DermaGenius®, PathoNostics, CE, IVD).  Η εν λόγω PCR προσδιορίζει άμεσα και γρήγορα 15 διαφορετικούς δερματοφυτικούς και μη δερματοφυτικούς παθογόνους μύκητες σε λέπια δέρματος και σε ρινίσματα νυχιών. Η άμεση μοριακή διάγνωση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στις περιπτώσεις όπου μπορεί να προκύψει διασπορά, όπως μεταξύ αθλητών, και στις περιπτώσεις όπου υπάρχει μεν κλινική υπόνοια μυκητίασης, αλλά επανειλημμένες αρνητικές καλλιέργειες. Για τη διενέργεια PCR δεν απαιτείται διακοπή της θεραπείας για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Κλινική χρησιμότητα εξετάσεων για μύκητες των ποδιών

• Επιβεβαίωση μυκητιακής αιτιολογίας της βλάβης για χορήγηση στοχευμένης αγωγής.
• Διαφορική διάγνωση μεταξύ δερματοφυτικής και μη-δερματοφυτικής βλάβης για χορήγηση στοχευμένης αγωγής.
• Έλεγχος ανταπόκρισης στη θεραπεία
• Έλεγχος μυκητολογικής ίασης
• Έλεγχος διασποράς μυκητιακής λοίμωξης στο οικογενειακό, φιλικό ή επαγγελματικό περιβάλλον

Λήψη κλινικού υλικού

Το κλινικό υλικό για μικροσκόπηση και καλλιέργεια λαμβάνεται μόνον αφού έχουν παρέλθει 10-15 ημέρες από την τελευταία λήψη τοπικής ή από του στόματος θεραπείας και την τελευταία χρήση απολυμαντικού παράγοντα στη βλάβη. 

• Ρινίσματα ονύχων
• Λέπια δέρματος
• Βιοψία δέρματος
• Βιοψία ονύχων
• Τρίχες

Εξετάσεις

• Άμεση Μικροσκόπηση
• Καλλιέργεια
• Αντιμυκητόγραμμα όταν το αίτιο ονυχομυκητίασης ή δερματικής μυκητίασης  είναι Candida ή μη-δερματοφυτικοί μύκητες.
• Ταυτοποίηση αιτιολογικού παράγοντα.
• Πολυπλεκτική PCR πραγματικού χρόνου

Έκδοση αποτελεσμάτων

Το αποτέλεσμα της άμεσης μικροσκόπησης εκδίδεται σε 2 εργάσιμες ημέρες από τη λήψη του δείγματος.

Το αποτέλεσμα της καλλιέργειας για δερματόφυτα εκδίδεται σε 15-20 εργάσιμες ημέρες λόγω της αργής ανάπτυξής τους.

Το αποτέλεσμα της καλλιέργειας για μη-δερματοφυτικούς μύκητες εκδίδεται σε 8 εργάσιμες ημέρες.

Τα αποτέλεματα αντιμυκητογράμματος για μη-δερματοφυτικούς μύκητες εκδίδονται 3 εργάσιμες ημέρες μετά τη θετική καλλιέργεια.

Το αποτέλεσμα καλλιέργειας για Candida και για άλλους ζυμομύκητες εκδίδονται σε 2-3 εργάσιμες ημέρες.

Τα αποτέλεματα αντιμυκητογράμματος εκδίδονται 2-3 εργάσιμες ημέρες μετά τη θετική καλλιέργεια για Candida.

Τα αποτέλεματα αντιμυκητογράμματος εκδίδονται 4 εργάσιμες ημέρες μετά την θετική καλλιέργεια για άλλους ζυμομύκητες.

Το αποτέλεσμα της PCR εκδίδεται σε 2 εργάσιμες ημέρες για ρινίσματα ονύχων, λέπια δέρματος, βιοψία ονύχων και δέρματος.

Ερμηνεία αποτελεσμάτων

• Δείγμα θετικό ή αρνητικό για δερματόφυτο και ταυτοποίηση του δερματόφυτου
• Δείγμα θετικό για μη-δερματοφυτικό μύκητα μετά από 2 – 3 ανεξάρτητες δειγματοληψίες (πχ Scopulariopsis brevicaulis)
• Ευαισθησία μη-δερματόφυτου στους αντιμυκητιακούς παράγοντες για στοχευμένη αγωγή
• Δείγμα θετικό για είδος Candida (πχ. Candida albicans, Candida parapsilosis)
• Ευαισθησία είδους Candida στους αντιμυκητιακούς παράγοντες για στοχευμένη αγωγή
• Δείγμα θετικό με συνοδό ταυτοποίηση του παθογόνου μύκητα μέσω πολυπλεκτικής PCR πραγματικού χρόνου

© Το φωτογραφικό υλικό είναι πρωτότυπο

Μυκητιάσεις ποδιών