Έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη

Η θέση των πρωτοβουλιών ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του κοινού

Ο καρκίνος του προστάτη (ΚΠ) είναι η δεύτερη συχνότερη κακοήθης νόσος στους άνδρες μετά τον καρκίνο του πνεύμονα και η έγκαιρη ανίχνευσή του, αποτελεί το κλειδί για την κατά το δυνατόν ευμενέστερη εξέλιξή του, καθώς συσχετίζεται με πολύ υψηλά ποσοστά επιβίωσης. Ο τακτικός προληπτικός έλεγχος (screening), παρά τις υφιστάμενες αντικρουόμενες απόψεις, αποτελεί πρωταρχικό μέτρο διαχείρισης της νόσου και για το σκοπό αυτό, είναι σημαντική η ευρεία ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη: Η καλή γνώση, αντίληψη του μεγέθους του κινδύνου και η κατανόηση μιας νόσου και των συνεπειών της συσχετίζονται στενά με θετική συμπεριφορά αναζήτησης ιατρικής αρωγής (χρήση υπηρεσιών υγείας) και αποτελούν την βάση για συμμετοχή στην λήψη κρίσιμων κλινικών αποφάσεων. Πολλοί άνδρες τείνουν να αποφεύγουν τον προληπτικό ιατρικό έλεγχο, προσφεύγοντας σε ιατρικές υπηρεσίες μόνο όταν μία παθολογική κατάσταση είναι σε προχωρημένο στάδιο. Έτσι και στον καρκίνο του προστάτη, το χαμηλό επίπεδο ή η παντελής έλλειψη γνώσης για την νόσο, συσχετίζονται με καθυστερημένη διάγνωση και δυσμενή πρόγνωσή της, γεγονός που υπογραμμίζει ότι η σωστή ενημέρωση μπορεί να είναι σωτήρια.

Το «Κίνημα Movember» (2004, Movember Foundation) είναι μια άλλη εκστρατεία ενημέρωσης όπου, κατά τον μήνα Νοέμβριο οι άνδρες «καλλιεργούν» μουστάκι ως μέσο πρόκλησης του ενδιαφέροντος του κοινού και μετάδοσης μηνυμάτων που στοχεύουν στη βελτίωση της υγείας των ανδρών, συμπεριλαμβανομένης της ευαισθητοποίησης για πρόληψη του καρκίνου του προστάτη

Μορφές δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη

Παγκοσμίως και καθ’ όλη την διάρκεια του έτους, πραγματοποιούνται ποικίλες ενημερωτικές εκδηλώσεις σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, που επικεντρώνονται στα μείζονα ζητήματα υγείας της εποχής μας και στοχεύουν στην βελτίωση της κατανόησής τους από το κοινό καθώς και στη συγκέντρωση κρίσιμων οικονομικών πόρων για υποστήριξη της επιστημονικής έρευνας.

Περιλαμβάνουν ενημερωτικές ημερίδες με συμμετοχή υγειονομικού προσωπικού και ειδικών, φιλανθρωπικές διοργανώσεις άντλησης κεφαλαίων και εκστρατείες για την μηνυματική ευαισθητοποίηση των πολιτών με χρήση πλατφορμών μέσων μαζικής επικοινωνίας που είναι ευρέως προσβάσιμες από το ευρύ κοινό (τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο & μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Από το 1999 (American Foundation for Urological Diseases) ο μήνας Σεπτέμβριος είναι αφιερωμένος στην ευαισθητοποίηση για τον καρκίνο του προστάτη (Prostate Cancer Awareness Month-PCAM) με διοργάνωση εκδηλώσεων σε όλο τον κόσμο. Στοχεύουν στην εκπαίδευση του κοινού σχετικά με τα χαρακτηριστικά και τους παράγοντες κινδύνου ΚΠ, τα οφέλη που έχει η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη και τις επιλογές θεραπείας καθώς και να ενθαρρύνουν τους άνδρες να κάνουν τακτικές εξετάσεις για να βελτιώσουν την πιθανότητα έγκαιρης διάγνωσής της. Νοσοκομεία, θεραπευτήρια, πανεπιστήμια, φιλανθρωπικές οργανώσεις, ποικίλοι θεσμικοί φορείς ακόμη και χώροι εργασίας παρέχουν πληροφορίες, υπενθυμίσεις, διενεργούν εράνους και εκστρατείες χρηματοδότησης της έρευνας για τον καρκίνο του προστάτη, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπισθεί η στατιστική πραγματικότητα: περίπου 1 στους 9 άνδρες θα διαγνωσθεί με καρκίνο του προστάτη κατά τη διάρκεια της ζωής του και 1 στους 41 θα πεθάνει συνεπεία της νόσου. Το «Κίνημα Movember» (2004, Movember Foundation) είναι μια άλλη εκστρατεία ενημέρωσης όπου, κατά τον μήνα Νοέμβριο οι άνδρες «καλλιεργούν» μουστάκι ως μέσο πρόκλησης του ενδιαφέροντος του κοινού και μετάδοσης μηνυμάτων που στοχεύουν στη βελτίωση της υγείας των ανδρών, συμπεριλαμβανομένης της ευαισθητοποίησης για πρόληψη του καρκίνου του προστάτη.

Αποτελεσματικότητα των πρωτοβουλιών ενημέρωσης του κοινού στην πράξη

Ποια είναι όμως η αποτελεσματικότητα των προσπαθειών αυτών; Τα αποτελέσματα πολυκεντρικής μελέτης (ΕΕ-ΗΠΑ) δείχνουν ότι η ευαισθητοποίηση στο θέμα του ΚΠ μεταξύ των ανδρών της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής και των συντρόφων τους, είναι γενικά ικανοποιητική και φαίνεται ότι βαίνει βελτιούμενη με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, υπάρχουν τομείς προβληματισμού κυρίως όσον αφορά διαφορές στις μεθόδους προσυμπτωματικού ελέγχου ενώ, ανάλογες μελέτες σε αναπτυσσόμενες χώρες διαπίστωσαν χαμηλά επίπεδα ευαισθητοποίησης και γνώσης. Πρόσφατη μελέτη εφάρμοσε το Google Trends (τάση αναζήτησης δεδομένων) για τον υπολογισμό του σχετικού όγκου αναζήτησης για τον «καρκίνο του μαστού» και τον «καρκίνο του προστάτη», κατά τη διάρκεια των καθιερωμένων μηνών ενημέρωσης των πολιτών, BCAM (Breast Cancer Awareness Month) και PCAM αντίστοιχα. Τόσο ο συνολικός όγκος αναζήτησης Google όσο και το ενδιαφέρον για τον καρκίνο του μαστού στο Twitter ήταν και τα δύο σημαντικά μεγαλύτερα σε σχέση με τα αντίστοιχα για τον προστατικό καρκίνο, καθώς στο Twitter παρατηρήθηκε μικρή αύξηση των tweets κατά τη διάρκεια του μήνα PCAM και οι όροι αναζήτησης του Google Trends που σχετίζονται με το PCAM ήταν λιγότεροι από το BCAM σε κάθε σύγκριση και σε οποιοδήποτε έτος κατά την χρονική περίοδο της μελέτης. Σύμφωνα με τα δεδομένα αυτά, η αποτελεσματικότητα του PCAM ως προς την ικανότητα ευαισθητοποίησης και πρόκλησης του δημόσιου ενδιαφέροντος σχετικά με τον καρκίνο του προστάτη μέσω του διαδικτύου, είναι σημαντικά μικρότερη της αντίστοιχης του BCAM.

Παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την τελική απόδοση των προσπαθειών ενημέρωσης του καρκίνου του προστάτη

Τους κύριους παράγοντες που επηρεάζουν την συμμόρφωση στα μηνύματα των πρωτοβουλιών ενημέρωσης ( έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη) αποτελούν:

1. Χαμηλή αυτοεκτίμηση κινδύνου ανάπτυξης ΚΠ με αποτέλεσμα πολλοί άνδρες να υποεκτιμούν τον κίνδυνο να διαγνωστούν με ΚΠ στηριζόμενοι κυρίως στην απουσία συμπτωμάτων αρχικά.
2. Φόβος θετικής διάγνωσης, πεποιθήσεις και πολιτισμικά εμπόδια στις μεθόδους κλινικού ελέγχου και κυρίως της δακτυλικής εξέτασης του προστάτη που θεωρείται ντροπιαστική, επώδυνη και άβολη αλλά και «μοιρολατρική» στάση απέναντι στον προσυμπτωματικό έλεγχο εκφραζόμενη με φράσεις όπως: «Αν πρόκειται να πάθω καρκίνο του προστάτη, θα το πάθω».
3. Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες: Η συμπεριφορά αναζήτησης προληπτικών υπηρεσιών υγείας συνδέεται με οικονομικούς παράγοντες/φραγμούς (μηνιαίο εισόδημα, ύπαρξη ή οχι ασφάλισης υγείας) καθώς, άνδρες με μεγαλύτερο εισόδημα ενδιαφέρονται περισσότερο σε σχέση με αυτούς με χαμηλότερες απολαβές. Επιπλέον, άγαμοι και διαζευγμένοι άνδρες φαίνεται ότι είναι λιγότερο ενημερωμένοι για τις μεθόδους προληπτικού ελέγχου ενώ, φίλοι ανδρών που διαγνώσθηκαν με καρκίνο προστάτη, εκδηλώνουν συνήθως έντονο ενδιαφέρον για ενημέρωση και προληπτική δράση.
4. Το επίπεδο εκπαίδευσης συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό και άτομα υψηλότερης μόρφωσης έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες πρόσβασης, αποδοχής και συμμόρφωσης στα μηνύματα αγωγής υγείας.
5. Η ηλικία καθώς, νεότεροι ενήλικες άνδρες (<45-50 ετών) εμφανίζουν υψηλότερο επίπεδο ενημέρωσης για τον καρκίνο του προστάτη και τα οφέλη του προσυμπτωματικού ελέγχου και είναι γενικά πιο πρόθυμοι να υποβληθούν σε προληπτικές διαγνωστικές εξετάσεις.
6. Το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του προστάτη συνδέεται με καλύτερη επίγνωση της νόσου και άνδρες με τέτοιο ιστορικό γνωρίζουν ότι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου και σε υψηλότερα ποσοστά υποβάλλονται σε τακτικούς ελέγχους.
7. Το «αρσενικό» στερεότυπο (στωϊκή, σιωπηλή ανοχή, πεποίθηση ότι η αναζήτηση βοήθειας δεν συνάδει με τον ανδρισμό και ότι οι άνδρες που ενδιαφέρονται και προάγουν την ατομική υγεία, είναι αδύναμοι) φαίνεται ότι επηρεάζει την συμπεριφορά προληπτικού ελέγχου παθολογικών καταστάσεων με συνέπεια, σε άνδρες που αρέσκονται να «φαίνονται σκληροί» όσον αφορά την υγεία τους, σε υψηλότερο ποσοστό εμφανίζονται παθολογικές καταστάσεις προχωρημένου σταδίου.
8. Συμπεριφορά αναζήτησης υπηρεσιών υγείας: Άνδρες που λαμβάνουν τακτικές υπηρεσίες υγείας από παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, εμφανίζουν υψηλότερο επίπεδο γνώσεων και ευαισθητοποίηση στο θέμα του ΚΠ.
9. Σχετικά μειωμένη προβολή του καρκίνου του προστάτη από τα ΜΜΕ σε σύγκριση με άλλες μορφές καρκίνου και ειδικότερα τον καρκίνο του μαστού. Πολλές υποθέσεις προσπαθούν να εξηγήσουν το δεδομένο αυτό, κύριες μεταξύ των οποίων είναι διαφορές στις αντιλήψεις περί υγείας μεταξύ των δύο φύλων, έλλειψη τυποποίησης και ανεπαρκής συντονισμός μεταξύ των διάφορων πρωτοβουλιών ευαισθητοποίησης για τον ΚΠ με συνέπεια πολυδιάσπαση των χρηματοδοτικών δαπανών (διαφορετικοί πόροι διατίθενται για τον PCAM και το Movember) και τελικά, υπολειπόμενη οικονομική ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών, σε σύγκριση με την ύπαρξη μίας μόνο πρωτοβουλίας στην οποία θα μπορούσαν να χορηγηθούν όλοι οι διαθέσιμοι οικονομικοί πόροι.

Aπαιτείται περαιτέρω βελτίωση και εντατικοποίηση των προσπαθειών κοινωνικής ευαισθητοποίησης, καταπολέμηση «τοξικών» πεποιθήσεων που αποθαρρύνουν συμπεριφορά αναζήτησης υπηρεσιών προληπτικής ιατρικής και δραστική αντιμετώπιση οικονομικών φραγμών για τη διεξαγωγή των δράσεων αυτών και την υλοποίηση του προσυμπτωματικού ελέγχου

Εν κατακλείδι, παρά τις διαρκείς προσπάθειες για την ευαισθητοποίηση των πολιτών για τον καρκίνο του προστάτη παγκοσμίως και τις προόδους στον προσυμπτωματικό έλεγχο της νόσου, φαίνεται ότι το τελικό αποτέλεσμα (σχετικά ανεπαρκής ευαισθητοποίηση του κοινού) δεν εκπληρώνει ικανοποιητικά τους στόχους που έχουν τεθεί. Το γεγονός αυτό αποτελεί τομέα προβληματισμού των εμπλεκόμενων φορέων και υποδηλώνει ότι υπάρχει ανοικτό πεδίο επιπρόσθετων δράσεων προκειμένου να υπάρξει αποτελεσματικότερη ενημέρωση των ανδρών και των συντρόφων τους σχετικά με τον ΚΠ και γεφύρωση του υφιστάμενου χάσματος ευαισθητοποίησης μεταξύ της νόσου αυτής και άλλων μορφών καρκίνου.

Ως εκ τούτου, απαιτείται περαιτέρω βελτίωση και εντατικοποίηση των προσπαθειών κοινωνικής ευαισθητοποίησης (εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού), καταπολέμηση «τοξικών» πεποιθήσεων (π.χ. ασύμβατο μεταξύ ανδρισμού και δακτυλικής εξέτασης προστάτη) που αποθαρρύνουν συμπεριφορά αναζήτησης υπηρεσιών προληπτικής ιατρικής και δραστική αντιμετώπιση οικονομικών φραγμών (χρηματοδότηση) για την διεξαγωγή των δράσεων αυτών και την υλοποίηση του προσυμπτωματικού ελέγχου («περισσότεροι οικονομικοί πόροι για να είναι αποτελεσματικά τα μηνύματα»). Αναγκαίο πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή είναι η εκπόνηση ευρείας κλίμακας μελέτης καταγραφής και αξιολόγησης της υφιστάμενης αποτελεσματικότητας των προσπαθειών ευαισθητοποίησης του κοινού σήμερα (σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο), και με βάση τα δεδομένα που θα προκύψουν να τεθούν οι βάσεις για την δημιουργία καινοτόμων και κατάλληλα στοχευμένων δράσεων αποτελεσματικότερης ενημέρωσης των πολιτών για τον καρκίνο του προστάτη.