Άνοια Alzheimer

«Mη µου ζητάς να σε θυµάµαι, µην προσπαθείς, δεν σε καταλαβαίνω! Το χέρι µου κράτησε, φοβάµαι, µείνε µαζί µου, δεν ξέρω πού πηγαίνω».

Τίποτα δεν θα µπορούσε να περιγράψει καλύτερα τη συµπτωµατολογία και την καθηµερινότητα των ανθρώπων που πάσχουν από άνοια και τη συχνότερη µορφή αυτής, το Alzheimer, από τους παραπάνω στίχους.

Άνοια: Ετυµολογικά η λέξη αποτελείται από το στερητικό α+νους και σηµαίνει τη χωρίς νου επιβίωση, δηλαδή αδυναµία εκτέλεσης καθηµερινών δραστηριοτήτων, ως συνέπεια της µειωµένης γνωστικής ικανότητας, µε αποτέλεσµα την προοδευτική αδυναµία συµµετοχής σε κοινωνικές, επαγγελµατικές και φυσικές δραστηριότητες των πασχόντων.

Επιδηµιολογικά και σύµφωνα µε στοιχεία της Eurostat, το 2020 ο αριθµός των ανθρώπων µε Alzheimer αναµένεται να φτάσει τα 80 εκατοµµύρια, µε το κόστος νοσηλείας τους να υπολογίζεται στα 600 δισ. δολάρια.

Αντιλαµβανόµαστε τη σηµασία της πρόληψης και της καθυστέρησης της εκδήλωσης των συµπτωµάτων µιας νόσου που είναι τόσο επικίνδυνη για τη ζωή των πασχόντων όσο και οικονοµικά δυσβάσταχτη για την οικογένεια και τους κρατικούς φορείς, που αναλαµβάνουν την περίθαλψη των ασθενών αυτών.

Αίτια άνοιας
Αν και υπάρχουν πολλά αίτια του συνδρόµου, η νόσος Alzheimer αποτελεί το 60% των περιπτώσεων, µε συµπτώµατα µη αναστρέψιµα. Το υπόλοιπο 40% καλύπτεται από τις άλλες µορφές άνοιας µε συµπτώµατα που θα µπορούσαν να αναστραφούν, δηλαδή άνοια από:

•  φάρµακα (όπως αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά και άλλα ψυχοφάρµακα)
•  λοιµώδη αίτια (όπως νευρογενής σύφιλη)
•  τοξικές ουσίες (όπως παραισθησιογόνα)
•  κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις
•  όγκους εγκεφάλου
•  αβιταµινώσεις (όπως βιταµίνη Β-12, φυλλικό οξύ, βιταµίνη D) 
•  ενδοκρινοπάθειες (όπως υποθυρεοειδισµός)
•  ψυχιατρικές παθήσεις
•  υδροκέφαλο τάσης
• άνοια που συνοδεύει τη νόσο του Πάρκινσον και, τέλος,
• άνοια αγγειακής αιτιολογίας οφειλόµενη σε καταστροφή των αγγείων άρα και µειωµένη αιµάτωση και οξυγόνωση των κυτάρων του εγκεφάλου από σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση και υπερχοληστερολαιµία, που οδηγεί σε αθηρωµατικές πλάκες, αυτοάνοσα νοσήµατα (µε σηµαντικότερο τον Συστηµατικό Ερυθηµατώδη Λύκο – ΣΕΛ) και άλλα.

∆εδοµένου ότι η νόσος κατά κανόνα εµφανίζεται σε µεγάλες ηλικίες άνω των 60 ετών, η πιο συχνή άνοια είναι η µεικτού τύπου, δηλαδή άνοια τύπου Alzheimer που συνυπάρχει µε άνοια αγγειακών ή άλλων διαταραχών.

Μη αναστρέψιµη άνοια (Alzheimer)

Παθολογοανατοµικά εµφανίζονται παθολογικές εξωκυττάριες εναποθέσεις της πρωτεΐνης β αµυλοειδές και ενδοκυττάριες εναποθέσεις της Τ πρωτεΐνης στα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Ουσιαστικά, πρόκειται για σκουπίδια, που είτε µπλοκάρουν και παρεµποδίζουν τη µετάδοση των νευρικών ερεθισµάτων είτε είναι τοξικά και καταστρέφουν προοδευτικά τα νευρικά κύτταρα, µε νοητικά ελλείµµατα, διαταραχές συµπεριφοράς και προοδευτική απώλεια της αυτονοµίας του πάσχοντος. Όλο το ενδιαφέρον της ερευνητικής κοινότητας στρέφεται στους τρόπους πρόληψης και προφύλαξης της νόσου χρόνια πριν από την εµφάνιση των συµπτωµάτων της. Παλαιότερα η διάγνωση γινόταν βάσει ηλικίας και συµπτωµάτων µε επιβεβαίωσή της µετά θάνατον από τις ιστοπαθολογοανατοµικές βλάβες στο υλικό των νεκροψιών.

Σήµερα τα όπλα των ιατρών στη φαρέτρα τους είναι πολλά και συνεχώς εµπλουτίζονται µε νέα όσο προχωράνε η αποκρυπτογράφηση του γονιδιώµατος και η βιοτεχνολογία.

Γονιδιακός έλεγχος
Πράγµατι, έχουν βρεθεί χρωµοσώµατα, όπως τα χρωµοσώµατα 1, 14, 19 και 21, στα οποία υπάρχουν γονίδια που σχετίζονται µε τη νόσο.

Ήδη εκτελείται γονιδιακός εργαστηριακός έλεγχος, που αφορά γονίδια, όπως το αποΕ και των αλληλόµορφών του Ε2, Ε3, Ε4, και PSEN 1, 2, τα οποία πιστοποιούν την εµφάνιση της νόσου -και µάλιστα σε µικρότερες ηλικίες-, όπως και άλλων γονιδίων που καθηµερινά ανακαλύπτονται.

Έλεγχος ΕΝΥ
Άτοµα, λοιπόν, µε βεβαρηµένο ιστορικό πρέπει να υποβάλλονται από µικρή ηλικία σε γονιδιακό έλεγχο και, αν αυτός βγει θετικός, να συνεχίζουν µε έλεγχο του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ) για ανίχνευση του β-αµυλοειδούς και της Τ-πρωτεΐνης, η παρουσία των οποίων µπορεί να γίνει εµφανής δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα από την εκδήλωση των συµπτωµάτων της νόσου.

PET scan
Επίσης, οι ασθενείς αυτοί έχουν τη δυνατότητα πλέον να υποβληθούν σε PET scan, το οποίο µπορεί να ανιχνεύσει απειροελάχιστες πρώιµες εναποθέσεις των παραπάνω πρωτεϊνών στα κύτταρα του νευρικού ιστού του εγκεφάλου.

MRI
Με τη Μαγνητική Τοµογραφία Εγκεφάλου (MRI) έχουµε τη δυνατότητα να παρακολουθούµε την εξέλιξη της νόσου, όταν οι βλάβες είναι πλέον ανιχνεύσιµες.

Στηριζόµενοι, λοιπόν, στις πολύτιµες, νέες διαγνωστικές µεθόδους, µπορούµε να βγάλουµε συµπεράσµατα για τον τύπο της άνοιας και κατόπιν να οδηγήσουµε τον ασθενή σε έναν διαφορετικό τρόπο ζωής, που µαζί µε µια σειρά εργαστηριακών εξετάσεων, οι οποίες θα επαναλαµβάνονται τακτικά 1-2 φορές τον χρόνο, θα µπορούν να τον προφυλάξουν από µια πρώιµη εµφάνιση των συµπτωµάτων της νόσου.

Συστάσεις-προφύλαξη που αφορούν όλους τους τύπους της άνοιας

•  Έλεγχος επιπέδων γλυκόζης αίµατος, που καταστρέφει το ενδοθήλιο των αγγείων.
•  Έλεγχος χοληστερόλης, που δηµιουργεί αθηρωµατικές αγγειακές πλάκες.
•  Έλεγχος βιταµινών Β-12 και φυλλικού οξέος, των οποίων η έλλειψη ή η ανεπάρκεια οδηγεί σε αύξηση του αµινοξέος οµοκυστεΐνη, που παίζει σηµαντικό ρόλο στη δηµιουργία αθηρωµατικών πλακών.
•  Έλεγχος βιταµίνης D, που σχετίζεται µε την εκδήλωση της νόσου, καθώς ρυθµίζει τα επίπεδα ασβεστίου στο αίµα, το οποίο ασβέστιο είναι απαραίτητο για τη σωστή λειτουργία των νευρικών συνάψεων.
•  Έλεγχος αυτοάνοσων νοσηµάτων που σχετίζονται µε αγγειοπάθειες, µε σηµαντικότερο το ΣΕΛ.
•  Έλεγχος ενδοκρινολογικός έλεγχός θυροειδούς και παραθυρεοειδών αδένων.
•  Έλεγχος παρουσίας ελικοβακτηριδίου του πυλωρού, τελευταίες έρευνες το συσχετίζουν µε την εµφάνιση της νόσου.
•  Έλεγχος θροµβοφιλίας προς αποφυγή θροµβώσεων του εγκεφάλου.

Και επίσης:

• Αποφυγή καπνίσµατος.
• Ρύθµιση αρτηριακής πίεσης και σωµατικού βάρους.
• Αντιµετώπιση άγχους και κατάθλιψης.
• Μεσογειακή διατροφή (ελαιόλαδο, όσπρια, φρούτα, λιπαρά ψάρια και λαχανικά).
• ∆ραστηριότητες σωµατικής και πνευµατικής εξάσκησης, παραδείγµατος χάριν, γυµναστική, εκµάθηση ξένης γλώσσας, χόµπι, υπολογιστές, σταυρόλεξα και άλλα.

Μελέτες έχουν δείξει ότι η εµφάνιση και εξέλιξη της νόσου Alzheimer πυροδοτείται από στρεσογόνα γεγονότα, όπως θάνατος, χωρισµός, και οικονοµικά προβλήµατα. Είναι βέβαιο ότι οι νοσούντες θα πρέπει να ζουν σε περιβάλλον ήρεµο χωρίς στρες και εντάσεις και αυτό οφείλουν να το έχουν υπόψη τους οι φροντιστές τους, ώστε να δείχνουν ευαισθησία, υποµονή και αγάπη.

Βεβαίως είναι απαραίτητο να θυµόµαστε ότι οι φροντιστές των ανοικών ατόµων είναι οι κρυφοί ασθενείς της νόσου, διότι υφίστανται ένα δυσβάσταχτο οικονοµικό, σωµατικό και ψυχικό φορτίο.

Έχει αποδειχθεί ότι οι φροντιστές των ατόµων µε άνοια – Alzheimer έχουν τριπλάσια πιθανότητα από τον υπόλοιπο πληθυσµό να νοσήσουν από κατάθλιψη και να λάβουν φαρµακευτική αγωγή για ψυχικά νοσήµατα.

Το υπουργείο Υγείας µε την οικονοµική ενίσχυση διάφορων φορέων έχει δηµιουργήσει δωρεάν δοµές υποστήριξης των νοσούντων και των φροντιστών τους, ώστε να στηριχθούν ψυχολογικά αµφότεροι και να εκπαιδευτούν κατάλληλα οι φροντιστές όσον αφορά την πορεία, την εξέλιξη της νόσου αλλά και τους τρόπους συµπεριφοράς απέναντι στους ασθενείς αυτούς, οι οποίοι:

«∆εν µας ζητούν παρά τούτο µόνο, να τους κρατούµε λίγο συντροφιά! Να τους απαλύνουµε του µυαλού τον πόνο και ας µην θυµούνται ποιος είµαστε ή ποια».

Πηγές
«Ερευνητικές εξελίξεις στην Ανοια» Νικος Σκαρµέας, Καθηγητής Νευρολογίας ΕΚΠΑ, Αιγινήτειο 18/09/2019 στις εκδηλώσεις για την Παγκόσµια ηµέρα Alzheimer
«Άνοια τύπου Alzheimer η πρόκληση του 21ου αιώνα» Μάγδα Τσολάκη, Καθηγήτρια Νευρολογίας Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, Πρόεδρος Ελληνικής εταιρείας νόσου Alzheimer.